Zeminde bir müzik var, ekranda Vietnam harfleriyle yazılmış şarkı sözleri yazıyor, ciddi ciddi ekrana bakıp ''Yıldızların Altında''yı söyledim

Artık Vietnam'ın en güneyindeyiz. Ve bu ülkedeki son durağımız Saygon, şehrin resmi adı Ho Chi Minh. Boydan boya Vietnam'ı ülkenin hikayesini dinleye dinleye gezerken, bu devrimciye hayran kaldım. Ama ben de halkın halen dediği gibi bu şehre Saygon diyeceğim. Ho Chi Minh ismi resmi yazışmalarda kullanılıyormuş. Saygon 1975 yılına kadar Güney Vietnam'ın başkentiymiş, Vietnam birleşince tüm ülkenin başkenti Hanoi olmuş.

Deltada kurulmuş bir şehri uçaktan ilk kez gördüm, sanki gerçek dışı. Sular çamur rengi, gri kahverengi bir kalemle karmakarışık çizilmiş gibi, her yer göl, her yer nehir.

Başkent olmasa da Saygon, Vietnam'ın en büyük şehri, Vietnam'ın kalbi. Mekong Nehri deltasına kurulmuş en güzel şehri.

Burayı gördükten sonra, başka hiç bir trafik size sıkışık ve karışık gelemez. Buranın havasını soluduktan sonra başka hiç bir yer size nemli, yapış yapış sıcak gelemez. On milyonluk kentte dokuz milyon motosiklet varmış, varın gerisini siz düşünün, karınca gibiler, her yerdeler ve her şekildeler.

Saygon'da bir turist ne yapıyorsa onları yaptık, ne görüyorsa onları gördük. Gezmeye çevreden başladık. Saygon'un 90 km. kuzeybatısında Tay Ninh diye bir şehircik var. Önce oraya gittik, 1900'lerin başında Ngo Van Chieu diye bir hükümet görevlisi bir inanış tariflemiş. İsmine Cao-Dai demiş. Yüksek yer anlamına geliyor. Kaodizm 1926 da resmi din olarak kabul edilmiş ve tüm dünyada altı milyon inananı varmış. Tüm dinlerin azizleri onlar için önemli, Konfüçyus, Lao, Buda, Tseu, Hz. İsa, Hz. Muhammed'in ortak görüşleri dini oluşturmuş. Ama bununla da kalmamışlar, Victor Hugo, Descartes, Pasteur, Shakespeare, Lenin'i de aziz ilan etmişler. Baş tapınaklarını ziyaret ettik, öğlen ayinlerine seyirci olarak katıldık. Tapınakları rengarenk, geniş bir boşluk hissi veriyor. Sanırım oradan etkilenmek için, dinin içeriği her neyse ona inanmak lazım.


Etkilenmek deyince, yaşadığım sürece aklımdan çıkmayacak bir yer var ki, o da Saygon yakınlarında, Saygon'a kuzeye doğru 70 km. uzaklıkta Cu Chi şehri. Kuzey Vietnam'ın Güney Vietnam'a en çok yaklaşabildiği yer burası. İşte burada Viet kong askerlerinin saklandığı tüneller var, yer altı tünellerin uzunluğu 200 km. kadarmış. Giriş delikleri 28x40 cm. Yani bir batılının girmesi imkansız, kendileri de yılan gibi sürünerek giriyorlarmış, tünellerde yattıkları, saklandıkları odacıklar, hava delikleri çok etkileyiciydi. Hemen oracıkta turistik olarak ufak tefek şeylerin satıldığı bir yarı açık dükkan ve onun yanında atış poligonu var. Atış poligonundan gelen silah sesleri ormanda yankılanıyor, sanki savaşın içinde gibi oluyorsunuz, yürürken aniden karşınıza asker çadırları, dinlenen askerler çıkıyor, birden canlı zannediyorsunuz. Bir de bu ruh halindeyken, sakın gruptan ayrılıp, okla gösterilen güzergah dışına çıkmayın, ormana girmeyin, henüz bulunmamış, patlamamış mayın olabilir diye uyarılınca tam oldu. Heyecanlandım, taşikardi gibi oldum. Çıkışta bir ziyaret defteri var, ona ''Kurtuluş Savaşınız karşısında saygıyla eğiliyorum'' diye yazdım. Adımın yanına da Türkiye ekledim. Yani hepiniz adına, onları takdir ettim.


Şehrin içinde hiç bir yeri gezmeseniz de seyretseniz yeter. Kıpır kıpır, şıkır şıkır capcanlı bir şehir. Biz durmadık dolaştık tabii.

Önce tapınaklar, aklımda kalan iki tanesi Thien Hau Mabedi ve Yeşim İmparator Pagodası. Thien Hau'da ben de havaya girdim ve tütsü yaktım, vatanıma barış ve esenlik diledim. Burası tıklım tıkış bir mabet, ağır bir kokusu ve pis görüntüsü var, bizden bir ay önce Obama gelip dolaşmış, içeride yarım saat kalmış, o kokuya nasıl dayandı bilemedim. Benim girip bakmam, fotoğraf çekmem, tütsü yakmam bir kaç dakika sürdü, ona rağmen genzim yandı. Yeşim İmparator Pagodası'na gelince, her pagoda gibiydi, içinde yeşim taşından bir şeyler var zannettik meğer yeşim sadece ismindeymiş.


Eski Başkanlık Sarayı'nı, Ulusal Vietnam Savaş Müzesi'ni gezerken, resmen gözyaşı döktüm. Japonya'da Hiroşima'daki müzeyi gezerken de ağlamış ABD'ye saydırmıştım. Yine aynı oldu, hem ağladım, hem ABD'ye ağzıma ne gelirse söyledim. Dünyadaki acının neredeyse yüzde sekseni ABD yüzünden. Maalesef diyorum, neyse konumuz bu değil, konumuz güzel Saygon.


Vietnam'ın uzun yıllar Fransız Kolonisi olduğunu bu şehirde daha çok anlıyorsunuz, mimaride oldukça fazla kolonial dönem binası var. Bunlardan ikisi var ki, çok güzeller. İlki Notre'Damme Katedrali, ikincisi Merkez Postanesi. Katedrali dışından resimledim, içinde tadilat vardı, okuduğum gezi notlarına göre içi de çok güzelmiş. Postaneye gelince içine girdim, kartpostallar, kitap ayraçları, takvimler aldım. Biraz içinde oturdum, öylece giren çıkanı seyrettim, kimbilir kimler kimlere mektuplar gönderdi, kim bilir?

Bir de yemek içmek alışveriş kısmı var tabii. İstanbul'da Mısır Çarşısı'nı, İzmir'de Kemeraltı Çarşısı'nı şimdi bulundukları alanların onda birine sığdırın. İşte Saygon Kapalı Pazar Yeri böyle. Bir ara çıkışı kaybettim, boğuluyorum sandım. Ben geniş, havadar pazarları severim. Onun için çay ve mentollü pomad alacaktım, bakamadım bile, kendimi dışarıya dar attım.


Ama gece Bonsai isimli bir tekneyle, Mekong'un kollarında dolandık, yemek yedik, karaoke yaptık. Karaoke deyince, ben de yaptım, zeminde bir müzik var, ekranda Vietnam harfleriyle yazılmış şarkı sözleri yazıyor, ciddi ciddi ekrana bakıp ''Yıldızların Altında''yı söyledim. Hani, mavi nurdan bir ırmak, gölgede bir salıncak diye sözleri var ya, işte onu . Gerçi nehirleri çamur gibi, hiç mavi nurdan değil, sanırım müzik bu şarkıyı anımsattı bana. Dönüşte bir arkadaş, ''Üsküdar'a Gider iken, Aldı da bir yağmur''u söyleseydin dedi. Tamam olur, bir daha giderim, Bonsai'ye binerim, karaoke'ye gönüllü olurum, söylerim.

Meydanda lotus duruşuyla oturmuş, öğrencilerine başından aşağı benzin döktürmüş ve kendini yakmış, yanarken hiç kıpırdamamış ve ses çıkarmamış.
Ejderhanın karnı deyince merak ettiniz değil mi? Vietnam, boyuna doğru ince uzun bir ülke, çok çoook zaman önce ejderhaya benzetiyorlarmış. İşte ejderhanın karnı ülkenin tam ortası. Kuzey ve Güney diye ikiye bölündükleri zaman, bu iki tarafın tam birleştikleri yer.

Hanoi ve Ha Long Bay'dan sonra güneye doğru yola çıktık. Hanoi'den uçakla bir buçuk saatlik yol aldık ve Danang'a geldik. Hue, Danang'dan otobüsle iki saat, Hoi An ise başka bir yöne doğru kırk beş dakika uzaklıkta.

DANANG
Bir yerde okudum, dünyada hiç bir yer Danang kadar hızla değişmemiştir diyor. Burası Vietnam'ın üçüncü büyük şehri. Sahil şeridi, artık izin verilen uluslar arası otel zincirlerinin inşaatları ile dolu, hatta şehrin en önemli simgesi olan Mermer Dağlar mermer çıkara çıkara küçülüp yok olmaya başlayınca üretime dur denmiş. Aslında değerlerini bilip, korumaya çalışmak ile turizm adına bu değeri vahşi ticarete açmanın sınırında bir ülke burası. Umarım her yer olduğu gibi kalır, gezilir dolaşılır ama masumiyetini kaybetmez.

Danang'da iki yer çok ilgimi çekti, ilki Mermer Dağlar, bir diğeri Cham (Çam) Müzesi. Yüksekçe bir yerden bakarsanız, şehrin siluetinde beş tane tepe görüyorsunuz, tepeler anlaşılacağı üzere mermerden oluşmuşlar, isimleri dünyanın temelini oluşturanlar. 1-Kim(Metal) 2-Moc(Tahta) 3-Tuy(Su) 4-Hoa(Ateş) 5-To(Toprak)

Danang-Mermer Dağlar

Biz Tuy tepesine çıktık, yani su tepesine. Merdivenlerle desteklenmiş, dolana dolana patika yoldan çıkılabilir, aslında tüm gezilerimde nereye tırmanmak gerekiyorsa yaparım ama hava o kadar nemliydi ki, inanılmaz terleniyordu, ilk kez benden akan terin yere damladığını ve bulunduğum yeri ıslattığını gördüm, rehbere önce yürürüm demiştim ama yok dedim, beni aşan bir hava var, asansöre bineyim. Asansörle yukarı çıktık, yükseldikçe, diğer tepeleri, göz alabildiğine kıyı şeridini seyredebildim, yani asansör iyi karardı, yukarısı çok kalabalıktı ama aşağıya göre kısmen serindi. Tuy Tepesi, tapınaklar ve mağaralarla dolu bir dağcık.

Ufacık bir düzlükte Buda ve çevresinde beş ilk inananı oturmuş, inanılmaz gerçekçi, sanki heykel değiller gibi ve ortalarında dev bir gamalı haç. Aaaaa gamalı haç dedim, iyi ki de dedim rehberimizden gerçekleri öğrendim. O bir svastika dedi ve anlattı.....

Svastika, Sanskritçe bir kelime (su-iyi, asti-mutlu olmak), iyi olmak, mutlu ve sağlıklı olmak anlamına geliyormuş, ilk kullanımı M.Ö 2000 gibi, evrensel bir sembol, hemen hemen tüm medeniyetlerde var. Bizim buralarda da kullanılmış, Mezopotamya sikkelerinde var, Osmanlı ve Selçuklu halılarında var, hat sanatında var. Biz svastika demiyoruz, ''Oz Damgası'' diyoruz. Hatta konumuzla hiç alakalı değil ama ozan kelimesi buradan türemiş.

Svastikalı ve beş arkadaşlı Buda'nın önünden geçip Cehennem Mağarsı'na doğru gidiyorsunuz. Adı cehennem ama havası nispeten ortamdan daha serindi, adına takılmadım mağarayı  sevdim. Mağaranın üstü eskiden kapalıymış, savaşta ABD uçakları bombalarken zarar görmüş ve delinmiş, her mağara gibi sarkıt ve dikitler var, bunlardan iki tanesi var ki, herkes onların fotoğrafını çekmeye çalışıyor, birisi fil kafası diğeri deniz anasına benziyor, ben de fotoğraflamaya çalıştım ama kapkaranlık birşeyler oldu, onlar fotoğrafla olmaz gidip görmek lazım.

Danang'da beni etkileyen ikinci yer Cham ( Çam) Müzesi'ydi. Cham çok eski bir Güney Doğu Asya halkı, bir zamanlar çok büyük bir uygarlıkları varmış ve bu günlere onlardan neredeyse hiç kimse kalmamış, işte bu müzede Cham'lara ait taş heykeller, sunaklar, simgeler var. O kadar çok tanrı var ki isimlerini hiç aklımda tutamadım, işte o tanrılara ait kumtaşı heykeller görmeye değer. Tüm Vietnam gezisinde en kısa kaldığımız yer Danang'dı. Okuduğum ve fotoğraflarına baktığım için biliyorum, Son Tra yarımadasındaki dev kadın Buda heykeli ve dünyanın en uzun teleferik hattına sahip Ba Na tepeleri de görülesi. Ama maalesef bizim programda yoktu, siz gidince mutlaka onları da görün.

HUE
1802-1945 arasında Vietnam'a başkentlik yapmış bir kent. Anıtları 1993'den bu yana Dünya Kültür Mirasları listesine girmiş. Güney ve kuzey sınırında bir kent, savaş boyunca Güney Vietnam'da kalmış. Savaştan çok zarar görmüş, anıtların neredeyse yüzde doksanı ABD bombalarıyla yıkılmış.

Hue, bir nehir kıyısında, ismi Parfüm Nehri. Her yıl muson yağmurları mevsiminde, yağmurun şiddetinden dökülen çiçekler, dağlardan bayırlardan sürüklenip nehre akarmış. Yılın o döneminde nehrin üstü tamamen çiçek dolar ve mis gibi kokarmış, işte bu kokuya ithafen ismi Parfüm.

Parfüm Nehri

Parfüm Nehri

Hue'ya gece geldik, otelimiz nehir kıyısına neredeyse yürüme mesafesindeydi, tekneyle kültür mirası olmuş anıtlara gittik. Çok çok yıllar önce bu bölgede bir şehir kurmaya karar veren imparator, şehri nereye kurması gerektiğini yarı tanrıça yarı bilge yaşlı bir kadına sormuş, kadın yeri göstermiş ve Hue kurulmuş. Yaşlı tanrıça için bir pagoda yapılmış, tekneden inip merdivenlerden çıkıyorsun ve karşında dev bir pagoda. İşte burası Thien Mu ( Yaşlı Tanrıça) Pagodası.Tam merdivenlere yaklaştık ki süper bir müzik, meğerse ünlü bir Vietnam'lı pop şarkıcısına klip çekiyorlarmış.

Thien Mu Pagodası

Oradan Yasak Mor Şehir'e gittik, Çin'deki Yasak Şehrin bire bir kopyasıymış, ama maalesef burası da bombalardan nasibini almış, restore etmeye çalışıyorlar. O kadar büyük ki yürüyerek dolaşmak neredeyse imkansız, akülü arabalarla dolandık. Ve sonra İmparator Minh Mang'ın oğlu tarafından yapılan mozolesine gittik. Kuş bakışı insan vücuduna benzeyen çok ilginç bir mozole. İşte bu anıtların tümü Parfüm Nehri'nin kıyısında.

Yasak Mor Şehir

Ao Dai

Hue'den aklımda iki şey daha kaldı, birisini gülümseyerek, diğerini gözlerim yaşararak hatırlayacağım. İlki Ao Dai denilen yerel kıyafetleri giyip katıldığım seremoniydi, çok hoştu çok, giysiyi çıkarmak istemedim. Diğerine gelince. Yıl 1963 Güney Vietnam'ın başında Diem var, koyu katolik bir Fransız kuklası. İşte bu Diem Buda'nın doğum gününde Budizm bayraklarını asmayı yasaklayan bir emir vermiş, bunun üstüne, durumu protesto eden Thich Quang Duc isimli bir budist rahip kendi kullandığı araba ve iki öğrencisiyle Saygon'a gelmiş, meydanda lotus duruşuyla oturmuş, öğrencilerine başından aşağı benzin döktürmüş ve kendini yakmış, yanarken hiç kıpırdamamış ve ses çıkarmamış. İşte bu rahibin kullandığı arabayı Thien Mu Pagodası'nın yanındaki müzede gördüm.

Thich Quang Duc'ın arabası

HOİ AN

İşte burası çok güzel, küçücük bir sahil kasabası gibi, eski yüzyılların önemli bir limanıymış, tabii aç gözlü batı burayı keşfetmiş, kolonyal dönemde her yerin ismi gibi buranın adını da değiştirmişler, savaş bitinceye kadar Faifoo diye bilinmiş. Halbuki Vietnamca'da gerçek adının manası çok güzel. Hoi An barış için toplanılan yer, barış yurdu gibi bir anlamda. Eskiden Japonlar ve Çinliler ayrı ayrı mahallelerde otururlarmış, arada minik bir nehir var, geçmek çok zor olurmuş ticaret kolaylaşsın diye iki mahalle arasına bir köprü yapılmış, ismi Japon Köprüsü, masal dekoru gibi, oradan başlayan minik renkli fenerlerle dolu sokaklara yayılan süper güzel çarşı pazarı var. Bardaktan boşalan yağmurun altında çarşıyı dolandım, bir sürü de ufak tefek şey aldım. Ayrıca El sanatları Müzesi'ni, Tamky Evi'ni, Chua Ong Pagodası'nı seri bir şekilde dolaştık. Motorsikletlilerin ve bisikletlilerin kullandığı değişik bir yağmurluk var, ondan aldım, göz hariç, insanın her yerini kapatıyor, öyle bir yağmurluk ki,  muson yağmuru bile beni tek damla ıslatamadı.

Hoi An sokakları

Japon Köprüsü-Hoi An

Bir gün tanrılar, köylülerin durumuna acımışlar, yakarmalarına kulak vermişler ve aşağıya bir ejderha göndermişler

Ha Long Bay, Vietnam'a gelme nedenim. Ben bir yerlere gitmeye, gördüğüm fotoğraflarla karar veriyorum. Doğa fotoğraflarına bakarken, birisi karşısında donup kaldım. Bu dünyada bir yer mi, yoksa bir bilim kurgu filminin orta dünya mizanseni mi bilemedim. Neden şaşırdım derseniz, gerçek olamayacak kadar tuhaftı. Tuhaf, korkutucu, nefes kesiciydi. Masal dekoru gibiydi. Fotoğrafın altını okudum, Ha Long Bay- Vietnam yazıyordu.

Öncesinde Kamboçya ve Laos olan bir Vietnam turu buldum. Vietnam'daki ilk durağım Hanoi'ydi. Orayı anlattım, şimdi sıra bu ülkeyi sebebi ziyaretimde. Sabah altıda kalkıp acele kahvaltı ettim ve otobüsle yola koyulduk. yolculuk iki molalıydı ve dört saat sürdü. Hanoi ile Ha Long Bay arası 176 km. Yollar son derece bozuk, stabilize değil belki ama asfalt bozuk, yol tek gidiş ve gelişli. Gerçi yol almayı yavaşlatan sebepler hoşuma gitmedi değil, uçsuz bucaksız pirinç tarlalarını, zayıfçık ve gri renkli sığırları, bisikletli köylüleri, ormanların içindeki köyleri, kısaca gerçek Vietnam'ı gördüm.

 İki molanın ilkini bir dikiş ve dokuma atölyesinde verdik. Sunumda kıyafetler var, bunlar geleneksel Vietnam giysileri. Onlara bakıyorsunuz, farzedelim birisinin yakasını, diğerinin işlemesini, ötekinin rengini beğendiniz, ısmarlıyorsunuz, sizin bedeninize göre yapıyorlar ve tur dönüşünde alıyorsunuz. Ben giysi konusunda bir türlü karar veremedim, dokumaya gelince sadece kaşmir dokuyorlar, küçücük tezgahlarda elle kaşmir dokuma, çok yumuşacıktı , işte onlardan aldım. İkinci molaya gelince bir inci üretim merkeziydi. Bana çok vahşi geldi, istiridyeleri denizden çıkarmışlar, kabukları hafif aralayıp içine minik beyaz bir yuvarlak koyuyorlar ve istiridyeleri ızgara gibi bir düzeneğe yerleştirip denizdeki çiftliklere koyuyorlar, bir yıl sonra alıp içini açıyorlar, kimi ölüyormuş, kimisi inci yapmayı reddediyormuş, O anda açılanları seyretttik, birisinden minicik ama pırıl pırıl bir inci çıktı, diğerinden beyazın beş katı büyüklüğünde siyah bir inci çıktı, çok ilginçti çok. Gerçi inci çiftlikleri okyanusta tuzlu suda, havuz incisi gibi yapay değil ama yine de tam doğal değil.


Ha Long Körfezi'ne geldik. Hemen körfezin bitişiğinde yine Ha Long isimli bir şehir var. Çok çoook eskiden bu şehrin yerinde bir küçük köy varmış, iyi kalpli çalışkan insanlar yaşarmış, pirinç ekip biçerlermiş, tam ürünlerini topladıkları gün korsanlar gelip neleri var, neleri yok soyup giderlermiş. Bir gün tanrılar, köylülerin durumuna acımışlar, yakarmalarına kulak vermişler ve aşağıya bir ejderha göndermişler. Ejderha ağzından alevleri püskürtmüş, denize dokunan alevler mücevhere dönüp katılaşıp kalmış ve korsanlar bir daha bunların arasından geçip köye ulaşamamışlar. İşte 1994'de Unesco Dünya Mirası listesine alınan bu körfezde, kireç taşından (limestone) oluşan tam üç bin ada var. Her adanın ayrı ayrı adı var ama genel adları Ejderha Adaları ya da Mücevher Adaları...Körfezin adı da İnen Ejderha yani Ha Long Bay.

Aylardan kasım, yerel rehber gezmek için en uygun ayın kasım olduğunu söylüyor, şubat-nisan arası soğuk ve sisten dolayı, yaz aylarında da sıcak ve aşırı nemden gezmek çok zormuş. En uygun ayı bulmuş olmanın rahatlığıyla Pelican İşletmesi'ne bağlı Pelican 2 gemisine bindik.


Mücevher Adaları gerçekten mücevher gibi, aralarında biraz dolaştıktan sonra durduk, o kadar çok gezinti teknesi var ki, sanırım hepsinin duracakları yerler belli. Adalardan kimisinde tapınaklar varmış, kimisinde de denize girilebilecek kumsal. Kumsal güzeldi ama deniz suyu soğuktu, aslında bizdeki Ayvalık gibi, Foça gibi soğuk. Hadi o belki idare edilebilir, girince alışılabilir ama bacakları kolları bıçak gibi kesen deniz analarından bahsettiler, tam da üreme zamanlarıymış. Girmedim tabii, bıçak gibi kesme riskini gözümde büyüttüm. Zaten girenler hemen çıktı. Adaların arasına tekneler giremediği için, can yeleklerini giydik, kanodan hallice ufak sandalımsılara bindik ve ada ada dolandık, asıl gidiş noktamız Hang Sung Sot yani Sürprizler Mağarası. 1800'lerin sonunda bir Fransız gezgin, buralarda dolanırken bu mağaraya girmiş, içiçe girmiş üç mağarayı, renkleri ve büyüklüğü görünce o kadar şaşırmış ki buraya Surprise Cave demiş. Halbuki o zamanlar zaten burası yerli halk tarafından biliniyor ve su sarnıcı gibi kullanılıyormuş. Zaten adı da varmış. Ama o batılı kibri var ya, zaten bilinen mağarayı keşfediyor ve bir de isim koyuyor. Neyse ki şimdi mağaranın adı Hang Sung Sot. Fransız'a kızdım ama mağaraya girince aaaaaa, vayyyyy, bu da neeeee dedim, yani içerisi tam sürpriz.



Adaların arasında birbirine bitişik salların üstünde yaşayan köylüler var, yanlarına çok yaklaşılamıyor, daha doğrusu kürek çekerek küçük salımsı bir şeyle gidebilinir. İşte onlardan birisi kürek çeke çeke kamaramın yanına geldi, yiyecek, içki, balık, deniz ürünü falan satıyor, meyveli bir ev birası aldım ve inen ejderhanın şerefine kaldırdım.

Aklımda kalanlar, yüreğime dokunanlar, tekrar görmek, duymak, tatmak istediklerim

Vietnam'ı dolaşmaya kuzeyinden başladık, yavaş yavaş güneye doğru indik. Aylardan kasımdı, hava onlara göre de sonbaharın sonları ve kışın başlangıcı. Tropikal iklimin kışı demek ki böyle oluyormuş, sıcak, nemli, boğucu, yağmurlu....ve üşüyorlar, kış geldi diye mont falan giyiyorlar.

İlk durağımız Hanoi'ydi, Hanoi'ye Luang Parabang'dan Lao Havayolları'nın küçümencik bir uçağıyla geldik. Yani gezimiz Vietnam'la başlamadı, öncesinde Laos ve Kamboçya'yı gezdik. Onları başka bir yazım'da anlatırım. Şimdi tek konumuz Vietnam, hatta sadece Hanoi.....Ya da ilk kurulduğu adıyla Thang Long ( Yükselen veya yayılan ejderha)

Vize girişte alınıyor, bir fotoğraf lazım ve neden geldiniz, kaç gün, nerede kalacaksınız sorularının cevaplandığı bir form dolduruyorsunuz, sanırım kapıdan dönen yok, herkese vize veriyorlar. Zaten turizm 1990'ların sonunda başlamış, turistleri seviyorlar.

Hanoi şu anda Vietnam'ın politik başkenti. Önceden de 1010-1802 arasında kesintisiz başkentlik yapmış. 1802 de imparator Gia Long başkenti Hue'ye taşımış ve Hanoi Hue'den daha görkemli olmasın diye tüm sarayları yıktırmış. Bu coğrafyanın sonsuz karışık bir tarihi var, herkes birbiriyle akraba ve hepsi birbirleriyle savaşmışlar. Vietnam ile ilgili son savaş henüz hepimizin aklında ve anılarında....Neyse hepsi geride kalmış, kendileri de böyle söylüyorlar.

Şimdi gelelim Hanoi'ye. Ama öyle adım adım yaptıklarımı anlatmayacağım. Aklımda kalanlar, yüreğime dokunanlar, tekrar görmek, duymak, tatmak istediklerimi biraz da ballandıra ballandıra anlatacağım.

Hanoi ilk görüşte sanki tanıdık gibi de, nesi tanıdık geldi önce bilemedim. İnsanların tipleri farklı, iklim farklı, trafiğin yüzde doksanını oluşturan motorsikletler farklı, nehirlerin, göllerin rengi farklı, yemeklerin lezzetleri farklı...Belli ki duygular tanıdık, bizim coğrafyadaki gibi konuşkan, neşeli, arkadaş canlısı insanlar dört bir yandalar ve yapışkan pazarlıkçı satıcılar da her yerde...Yarı alınmış çöpler, yarı temiz tuvaletler, dünyanın merkezini yaşadığı ülke zannetmeler, sokak yemekçilerinden etrafa salınan kokular....Yani bizim gibiler, işte bu tanıdık geldi...

Konfüçyüs Tapınağı

Tek Sütunlu Pagoda, Quac Pagodası, Quan Thanh Tapınağı gibi tapınak ziyaretleri yaptım. Tüm bunlar gel, bak, fotoğraf çek, hakkında bilgi al ve unut tarzındaydı. Ama bir Edebiyat Tapınağı vardı ki, kesin görülmeli. Çinli filozof Konfüçyüs adına yapılmış en eski tapınakmış. Muhteşem bir giriş kapısı, lotuslerle süslü havuzları, üstünde tapınağın öğretilerinin yazıldığı taştan yapılmış kaplumbağalarıyla görülesi bir tapınaktı. Hanoi'de üniversite mezuniyet törenleri burada yapılırmış. Biz bir pazar günü oradaydık, bir değil bir kaç tane mezuniyet töreni gördük. Tapınaktaki bronzdan yapılmış dev Konfüçyüs heykelinin ayağına dokunanlar bilgiyle donanırlarmış, herkes dokunduğu için ayak parlamış. 

Konfüçyüs'ün ayağı

Hanoi'de bir opera binası var. Vietnamın Fransız kolonisi olduğu dönemde, yani kolonyal dönemde yapılmış. Paris'deki Garnier Sarayı'ndan esinlenilmiş( 1901-1911). İşte o bina Hanoi'nin tam merkezi kabul ediliyor, Vietnamca'da ki adı Nhà hát lớn Hà Nội. Dört bir yanından dolandık ama içini görmedim. Bir otel, ne kadar opera binasına yakınsa o kadar pahalıymış. Biz Melia Hanoi Hotel'de kaldık. Opera binasına bir kilometre kadar mesafede, yani orta pahalılıkta....Opera binası dışından çok hoş bir bina, dediğim gibi içini ve programları bilmiyorum.
Hanoi, coğrafi açıdan üç bölgeymiş de tabii kalış sürem hepsini dolaşmaya yetmedi, biz gerçek şehrin kurulu olduğu delta da dolaştık. Delta demek, sulak alan demek, her yer göl, her yer nehir. İki tane gölü çok yakından gördüm. Batı Gölü ve Kılıç Gölü.

Efsaneye göre 15 yy’da General Le Loi, Çinli Ming Hanedanı’na karşı savaşmadan önce Hanoi ‘nin ortasındaki gölden altın renkli dev bir kaplumbağa çıkmış ve ona sihirli bir kılıç vermiş. Le Loi de bu kılıç sayesinde Çinliler’i yenmiş. Kılıca ne olmuş derseniz, savaş bittikten sonra general gölde yelken yaparken kaplumbağa tekrar çıkmış ve kılıcı geri almış. O gün bugündür gölün sihirli bir kılıç sakladığına inanılırmış. Gölün adı Hoan Kiem bu hikayeden gelirmiş, “kılıç saklayan göl” manasında…

Kılıç Gölü'ne gelen turistler oradan yürüme mesafesinde olan Su Kuklası Tiyatrosu'na mutlaka gidiyorlar. Ve tabi ki biz de gittik. Neden su derseniz? Muson yağmurları yağdığı zaman gelen sellerden herkesin evlerini sel basarmış, o travmayı biraz da hafifletmek için, çok dramatik olayları bile gülünecek hale getirmişler, üstelik su içinde ve kuklalarla. Giderek bu gösteri kültürel bir gelenek halini almış. Güzel ve ilginçti ama Vietnamca'ydı, ne denildiğini anlamayınca, kendimi giderek uykunun kollarına bıraktım, bir saatlik gösterinin yarım saatini görmüşümdür. Ama kılıç efsanesinin gösterisini gördüm, konuyu da bildiğimden, en çok onu beğendim.

Su Kuklası

Tiyatro çıkışı bisikletle çekilen mini faytona bindim. Bunların ismi, güneyde tuktuk, kuzeyde cyclo (saylo diye okunuyor). Şehrin kalbinde (oraya da Old Quarter deniyor) neredeyse bir saat dolandım. Meslek loncalarının olduğu, birbirini kesen sokaklar, görüntüsü ve gürültüsüyle hiç rahatsız etmeyen bir kalabalık, sokaklara taşmış anormal isimli, anormal şekilli ( tabii bana göre) tropikal meyveler, kaldırımlarda minicik taburelere oturmuş yeşil çay içen modern gençler, her adım başı sokak yemekçileri, bisikletinin sepetinde onlarca ayna ve canlı tavuk taşıyan adamlar, müzikli çöp arabaları, anlamlı anlamsız çalan kornalar, sokakta bir duvara ayna asmış, karşısına bir sandalye koymus, havlusu ve usturasıyla müşteri bekleyen sokak berberleri, mezar taşçıları, üzerinde “chai” yazan paket paket, çeşit çeşit çaylar, tek motosiklete sığan üç çocuklu aileler, yağmur başlayınca, sanki sihirli bir değnek dokunmuş gibi, on saniyede yağmurluğunu giyiveren yüzlerce motosikletli, tozlu bir vitrin camına dizilmiş haşlanmış, kızarmış, çiğ istakozlar, yengeçler, kaskları ve ağız maskeleri nedeniyle sadece gözleri görünenler.....Sanki bir filmin içine girdim, seyrettim ve çıktım gibi, ne kadar tarif etmeye çalışsam da görmek lazım.
Hanoi mimari açıdan da çok karışık bir şehir, yüz yıla yakın bir süre Fransız Kolonisi olarak kaldığından, geleneksel mimarinin arasında azınsanmayacak kadar çok kolonyal dönem binaları da var. Geniş meydanlar, bahçeler, parklar da var ama ayrıntılarını arabanın içinden çok da fazla göremedim. Ancak bir meydan var ki, en ince ayrıntısına kadar gezdim. Ba Dinh Meydanı'ndan bahsediyorum. Ho Chi Minh'in evi, müzesi ve mozolesinin bulunduğu meydan.

Ho Chi Minh 1890-1969 arasında yaşamış, Vietnem'ın birleştiğini göremeden de ölmüş. Asıl adı Nguyen Tat Thank. Yirmi bir yaşında Vietnam'ı terkedip Fransa'ya gitmiş, burada pastacılık öğrenmiş, Carlton otelde çalışmış, sonra ABD, ingiltere dahil bir çok ülke dolaşmış, Fransa'da Komünist Parti'ye katılmış, iyi bir teorisyen olmuş ve işte bundan sonra aydınlanmış ışık anlamına gelen Ho Chi Minh adını almış ve 1941'de Vietnam'a dönmüş, kısaca Vietnamlı'ların Ho amcası.
Savaş esnasında yıllarca Kuzey Vietnam dağ köylerinde saklanmış, savaşı oralardan yönetmiş, binlerce ABD ajanı ve işbirlikçileri, bir avuç yerde onu bulamamışlar. Fransa Kolonisi olduğu zamanlarda Fransız Valinin oturduğu çok güzel sarı renkli bir saray var, Ho Chi Minh Hanoi'ye döndüğü zaman, orada kalmak istememiş, sarayın bahçesine yıllarca saklandığı evin aynısı olan klasik bir Vietnam evi inşa ettirmiş ve ölünceye kadar da orada kalmış. Altta bir oda, üstte bir oda, bir yatak, bir masa, bir dolap hepsi bu. Zaten çok yaşlanınca yukarıya çıkamamış ve hep alt odada yaşamış. Bahçede lotuslarla süslü havuzlar var, kocaman pembe sazanlar yüzüyorlar, Ho Amca'nın en büyük zevklerinden birisi de bu balıklara yem atmakmış. Bahçe de çok ilginç bir ağaç vardı, kökleri dışarıda, dışarıdaki kök parçaları Buda'ya benzediği için ismi Buda Ağacı, şans getirdiğine inanılıyor. Bir de dolaşırken baktım bir bahçede ağaçlar var, meyve dolu, nasıl güzel, ne kadar ilginç diyorum, meğerse bizim bildiğimiz greyfurt ağaçlarıymış ama beni şaşırtan şey greyfurtların alışık olduğumuzdan  iki misli büyüklükte olmasıydı.

Ho Chi Minh bahçesinde Buda Ağacı kökleri

Bahçe, müze, ev kompleksinden meydana geri dönünce, meydan göz alabildiğine boş beton tarlası gibi geliyor. İşte bu beton boşluğun tam ortasında mozole var. Ho Amca o mozolede yatıyor. Lenin'in mozolesinin aynısıymış. Ancak bakım olduğu için kapalıydı, içine giremedik, girenlerden duydum, mumyalanmış Ho Chi Minh, uyuyor gibiymiş, hafif de gülümsüyormuş. Gerçi mozolenin önündeki alanda kaykaya binen, ABD bayraklı tişortlar giymiş, ellerinde Gloria Jean's bardakları olan Vietnam'lı gençleri görseydi yine de güler miydi? Bilemeyeceğim

Ho Chi Minh Mozolesi

Henüz Vietnam'daki ilk günümde iki yiyecek beni büyüledi, İlki bir meyva passion fruit, biz çarkıfelek meyvası diyormuşuz, bu yaşıma kadar ne yedim, ne de duydum, içeriğinde passiflora varmış, Vietnamca'da chanh day (çeng zey) deniyor, passiflora içerdiğini sonradan öğrendim, gerçi gezi boyunca hergün on, on beş tane yedim, herhangi bir sedasyon hissetmedim, hatta dönüşte bavuluma koyup getirdim, o kadar sevdim yani. Diğerine gelince onun ismi Bo Bia, bir nevi dürüm, sokaklarda satılıyor. Pirinç kağıtların içine, hindistan cevizi, şeker kamışı ve siyah susam sarılıyor, yok böyle lezzet, sihirli valla. Batı gölünün üstündeki köprüden, Kılıç Gölü'ne doğru giderken adım başı Bo Bia'cı var, kesinlikle alın, hem de bir kaç tane alın.....

   Başka ülkelerde nasıl bilemeyeceğim ama bizim ülkemiz ötelenmiş yaşantıların ülkesi


   Bir keşif yaptım. Keşif belki iddialı bir kelime olacak, başka bir şekilde açıklayayım. Bir şey buldum, ya da zaten vardı, ben yeni farkettim. Sonra bir baktım ki, bir çok insan bunu zaten uyguluyor. Kendime önce kızdım, sonra ölmeden önce, bu zaman diliminde bunun farkına vardığım için kendimi kutladım. Farkettim dedim ya, tuzu kuruların farkındalık yolculuğu aklıma geldi.

Parmak ucundaki ilham gecelerinin sırrını çözdüm

Ben ilkokulda iken,  yeni bir kelime öğrendiğimizde, cümle içinde kullanma ödevi verilirdi. Sanırım size de tanıdık geldi. Üç beş tane kalıp cümlenin içinde döner dururduk. Mesela kelimemiz 'elek' ise, cümlelerimiz  'Babam elek aldı.', 'Ben elek gördüm.'....vs. olurdu.  Böyle mantıktan, duygudan, zekadan yoksun cümleler kurardık. Benim neslimin eğitim şekli buydu. Halbuki ben çocukluğumda güzel konuşmayı, bol kelime kullanmayı, geniş perspektifli hayaller kurmayı becerirdim. Bunu nereden mi biliyorum? Bir kısmını hatırlıyorum, bir kısmını o zamanları bilenler anlatıyor. Ama buna rağmen ödev cümlelerim, aynı kalıplarda olurdu. ''Ben elek gördüm''

Bu konu neden aklıma geldi? Paradoks kelimesinin TDK'na göre Türkçe'si ''Karşıtlam''...Hadi kolaysa cümlede kullanalım. ''Babam bir karşıtlam aldı.'' veya ''Ben bir karşıtlam gördüm.'' olamayacağına göre, nasıl kullansak acaba.

Paradoksun etimolojik kökeni Eski Yunanca, paradoksos kelimesinden geliyor, hemen hemen hiç değişmemiş. Karşıt, çelişen düşünce demek. Yine TDK tanımı şöyle diyor ''Kökleşmiş inançlara aykırı olan düşünce ve duygu'' Şimdi cümle içinde kullanalım. Mesela ben geçenlerde bir kaotik durumu anlatmak için paradoksal olaylar zinciri gibi demişim. Paradoksal yerine karşıtlamsal mı diyeceğiz. Karşıtlamsal olaylar zinciri.....

Bir de geometride paradoks çizimi var. Öğrendim ve bayıldım. Zaten özellikle bir toplantıdaysam, konu beni sarmamışsa, havanda su dövülüyorsa, önümdeki kağıda bir şeyler karalarım. Meğerse kuralını bilmeden paradoks çizermişim.

Şu günlerde her salı bir grupla toplanıyoruz. Tema parmak ucundaki ilham. Bu toplantı neden planlandı ve ben neden katıldım tam hatırlamıyorum. Aslında toplantıyı planlayan ve katılanlarla beraber olmak istedim denebilir. İçerikten bi haber bir şekilde başladım. Gerçi çalışmanın isminden yola çıkıp bir şeyler anladım, bu parmakla yani elle yapılacak bir şey dedim demesine de....

Her hafta parmak başka bir işe bulaşıyor, bu hafta paradoks çizdi, geçen haftalar başka başka şeyler yaptı. Onları da sırası gelince anlatacağım. Parmak ucundaki ilham gecelerinin sırrını çözdüm. Sağ ve sol beyinler ortak kullanılıyor. Hatta biraz sağ ağırlıklı bile olabilir. Kısaca hatırlayalım, sol beyin mantıklıdır, ardışık düşünür, analitik ve objektiftir. Sıkıcı yani ama hayatta kalmamız için kesinlikle gerekli. Sağ beyine gelince, rasgele davranır, sezgileriyle yol alır, sübjektiftir ve en önemlisi dokunup hissedeceği şeyler kullanarak uzaysal boşlukları doldurur, parçaları birleştirip bir bütün oluşturur.

Meğerse salı akşamlarının sırrı buymuş. Eller çalışmaya başlayınca, somut şeylere dokununca, sahneyi sağ beyin alıyor. Metafor deseniz onun işi, zamansızlık deseniz onun işi. Son salı paradoks çizdim ve boyadım. Metaforlar ve zamansızlık içimden coştu taştı ve şiir oldu

Ve sıkı durun paradoks kelimesini kullanıyorum hem de şiirime isim olarak

PARADOKSUN AÇTIĞI YOLDAN

Bir gün yolunu kaybedersen eğer
Hayır, hayır
Kaybetmezsin, kaybedemezsin
Eğer korkuyorsan, ağlıyorsan, yorgunsan
Ve tekmil yüreğin sanki yerinde değilse
Yol seninki değildir sadece
Derin nefes al
Gözlerini kapa
İşte orada, yıldızların altında
Senin çizgilerin, senin renklerin
Dedim ya
Kaybedemezsin
Şimdi artık yolundasın
Yürü şimdi
Kenarda, derinlerde
İstediğin her yerde
                  Feray Coşkun

Yirmiler, otuzlar, kırklar, elliler....enerjinizi fillere kaptırmayın

Bu da ne böyle demeyin. Aynen böyle. Belgesellerde rastgelmişsinizdir, fil ağır adımlarla, gölete doğru yaklaşır, hortumunu suya sokar ve uuuuuupppppsssss. Yani bu sesi uydurdum, suyun seviyesi anında düşer, o derece emer. İşte bazı insanlar, susamış filler gibidir. Nazikçe, ağır adımlarla yaklaşır, kendinize güveninizi, neşenizi, gelecek hayallerinizi, pembe düşlerinizi, derin nefeslerinizi göz açıp kapayıncaya kadar emer giderler.

Bu kişilerle karşılaşır, ayak üstü iki laf edersiniz. Ardından, nedenini anlayamadığınız bir karamsarlık, bir anksiyete hali, deyim yerindeyse derin bir pörsüme yaşarsınız. Bazen nedeni hiç bulamazsınız.  Bazen sosyal ilişki bana iyi gelmiyor diye daha da içe kapanır, güvensizliğinize güvensizlik eklersiniz. Bazen durumu anlar, öyle sert bir savunma zırhı giyersiniz ki, kimse zarar vermek için nüfuz edemez ama siz de o zırhın içinde duygulardan arınmış bir şekilde hapsolursunuz.

Ben bu aşamaların tümünü yaşadım. Fil geldi, emdi gitti. Ardından sersemledim, bana neler oluyor dedim. Sonra kendimi izole ettim, bir köye saklandım. Orada hafif depresif hallerim iyice köklendi, hatta beynim vücuduma artık öl, haydi öl, korkma öl mesajları gönderdi. Sonra kendi bulduğum kişisel gelişme yöntemleriyle bir zırh ördüm, giydim ve şehre döndüm. Fillerin arasında dolanmaya başladım, test ettim. Önceleri bu şekil korunmadan haz duydum, kendimi güvende hissettim. Sonra bizzat kendi inşa ettiğim hapishaneyi farkettim. Fillerin giremeyip, benim de çıkamadığım hapishaneyi.

Önce filleri anlatayım, onların maskeli nazik yöntemlerini, sonra da hapishaneden çıkış ya da kaçış sürecimi. Fillerin suya yaklaşma şekilleri nasıl yavaş adımlarla, dans eder gibi, usul usulsa, gerçek hayattakilerin geliş şekilleri de aynıdır. Canım benim diye yaklaşırlar, hatta sizi ne kadar sevdiğinden, nasıl takdir ettiğinden dem vurup, önceden hazırladıkları vurucu cümlelerini söyler, ardından rahatlamış, susuzluk hislerini gidermiş bir şekilde, görüşelimmm, byyy diye uzaklaşırlar.

Canım benim, ne oldu sana? İşte bu soru karşısında, beyniniz hemen sorar, ne oldu bana? Hem kendinize, hem karşınızdakine yok bir şeyim, iyiyim dersiniz. Karşıdakinin beklediği pas cümlesi tam da budur. Zaten iyi ol arkadaşım, ben başkaları gibi değilim, hep senin iyiliğini isterim. Hoppala bu da nesi, demek ki benim kötülüğümü isteyen birileri var diye düşünürken, yüzünüz de düşmüştür, karşıdaki için tam da uygun ortam oluşmuştur. Aman değmez üzülme ama sen pek iyi görünmüyorsun, bir kan tahlili yaptır istersen derken aynı zamanda sizi süzer, ha bu da güzel ama yeşil sana daha çok yakışıyor der ve gider. Ve gitti. Ardında ne idüğü belirsiz bir sıkıntı sisi bırakarak gitti. Sabah aynaya bakmışsın, gayette iyisin, evet hayatın zorlukları var ama kimin hayatında yok ki? Üstelik yeni aldığın kırmızı kazağı giymişsin. Ama neden hiçbir şey sabah hissettiğin gibi değil anlamazsın.

Bazen insanların yumuşak karınları vardır. Bunun sebebi, eşleri, işleri, çocukları, aileleri, mali durumları, yalnızlıkları, sorumlulukları, zaafları....vs.olabilir. Filler yumuşak karınlara direkt saldırmazlar. Çünkü bilirler ki öyle bir saldırı sonrası artık o adrese bir daha gidemezler. Onlar yumuşak karnın neden yumuşak olduğunu çok iyi bilir çevresinde dolanırlar, punduna getirip öldürücü hamlelerini yaparlar. Bu cümle canımlı, ciğimli, cığımlı fazlasıyla sevgi dolu ve kibar bir cümledir. Sonunda başarılı olduklarından emin bir şekilde üzülme diye sarılırlar ve bir başka su kaynağına doğru yönelirler.

Fillerden bu kadar olumsuz  etkilenmenin en önemli nedeni, toplum tarafından onaylanma isteğidir. Kendimizi sevmenin, saymanın, beğenmenin, onaylamanın anahtarı toplumun elindedir. Fil bunun farkındadır, kapıyı bu anahtarla açar, ne kadar yara kabuğu varsa hepsini kaşır, bazılarını kanatır, o sırada uçup giden olumlu enerjiyi emer, seni öper, gözlerinin ta içine bakarak seni önemsediğini söyler ve gider.

Duvarlarını sağlamlaştırırsın, anahtarı değiştirirsin, ulaşılmaz olursun olmasına da, sen sen değilsindir artık. Özgür değilsindir, merhametli değilsindir, heyecanlı değilsindir, içten değilsindir. Duvarın sıkıcı kalınlığını örtmek için yapay bir neşe ve mübalağalı tavırlar oluşturursun.

Çözüm kendini kayıtsız ve koşulsuz sevmekten başka bir şey değil. Her şeyi bilmek, her kurala uymak, herkesi memnun etmek durumunda değiliz. Toplumun tarif ettiklerini yapmak zorunda da değiliz. Eğer kendi yürüyeceğin yola kendin karar verirsen, toplum artık seni denetleyemez. Hani psikologların üstünde çok durduğu içimizdeki çocuk, içimizdeki ebeveyn, içimizdeki yetişkin var ya, bunların üçünün de sesine kulak verin, bu üçlüyü uyumlu hale getirin diyorlar. İşte bu çok doğru. Fillerin suyu kolayca emiverdiği kişiler maalesef çocuklarını küstürmüş, yetişkin yönlerini geliştirmemiş, neredeyse sadece ebeveyn kısmı var olan kişiler. Yani toplumun parmağında oynattığı, dövdüğü, ezdiği, giderek yok olmasına göz yumduğu kişiler

Filin en küçük bir yaralama girişiminde bile, içimizdeki ebeveyn hemen karşı gücün yanında yer alır. Hemen sormaya başlar. Neden böylesin? Neden beceriksizsin? Neden eksiksin? Neden yetersizsin?Neden çirkinsin? Neden zayıfsın? Neden şişmansın? Neden her aksi şey senin başına geliyor? Neden? Neden?

Dış etkenlerden korunmak için bir zırh oluştururken, maalesef bu iyice güçlenmiş ve palazlanmış ebeveyn içeride kalır. Sonuç derin bir güvensizlik hissi ve suçluluk duygusu. Hatta size hadi öl artık diyebilen bir suçluluk duygusudur.

İşte böyle, içlerindeki ebeveynin hayatlarını zehir ettiği, böylece hayat enerjileri fillere yem olan yirmili ve otuzlu yaşlar çabuk toparlanın, kırklar hadi gayret, çok geç kalmış sayılmazsınız. Elliler, size gelince, eskileri onaracağız diye uğraşmayın, yılan gibi soyun atın o eski kabuğu, hani diyorlar ya hayatınızı alt üst edin, altının daha güzel olduğunu bilin.Ve yirmiler, otuzlar, kırklar, elliler....enerjinizi fillere kaptırmayın.


Tabii  filler kimler ve neden fil olmaya soyunmuşlar? Apayrı bir yazı konusu.....Hekimanne bunu da yazar, takipte kalın.