Uzaylı mı? Mason mu? Yoksa sadece sinemacı mı?
Kitap okurken,anlatılanları, tarif edilenleri hayal ederiz ya. Kitap gözümüzün önünden film gibi akar gider. Bazende o kitap, filme alınır. Seyredince, dünya başımıza yıkılır. Yönetmenin hayaliyle, sizinki hiç mi hiç uymaz. Kafanızın içindeki görüntü değildir, perdede gördükleriniz. Tabii bazen böyle olmuyor, kitaptan uyarlama değil çoğu senaryo. O zaman da bir senarist hayal edip yazar, yönetmen onun hayalini perdeye aktarır, yine dolaylı yani. Bir de kendi senaryolarını çeken yönetmenler var.Burada yönetmenin beyninden geçenleri görürüz işte, ilk elden....

Yemenimde renk var, çiçek var, koku var, daha ne olsun aşk var

Ben ne giyersem giyeyim, boynuma bir şeyler dolamaktan hoşlanıyorum. Eşarp, fular, atkı, tülbent...vs. Alışverişte, seyahatte, orada, burada rastlarsam, bundan var demem, yine alırım. Hobi belki, belki derinlerde biraz fetişistlik barındırıyor. Neyse işte, bunların arasında eskiler, yeniler, hediyeler var. Hepsi çekmecede öylece yan yana uzanırlar. Bir tanesi var ki, eflatun, sarı, mor.. kenarlarındaki oyaları ben yürürken, sanki bir çiçek tarlasında yürüyormuşum gibi, bir oraya, bir buraya sallandıklarından ya da sadece barındırdığı hikayeden dolayı pek severim onu. Uğurlu olduğuna da inanırım. Sınavlarımda, ilk işe başladığım günlerde ( bir çok iş değiştirdiğim için günler diyorum, her işin başlangıç günü farklı tabi), doğurmaya giderken hep onu sardım boynuma.
Onu bana üniversiteyi kazandığım yıl anneannem verdi. Sabunla karışık karanfil kokuyordu. O kokuları çok severdi. Çeyiz sandığının yanındaki çekmecede güllü sabunlar olurdu. Banyodan sonra saçlarımı, o sandıktan çıkan, gül kokulu havlulara silerdim. İşte yine bir banyo günü, aynı sandıktan bu yemeniyi çıkardı, en sevdiğimdir dedi, senin olsun, kullanınca beni hatırla. Ben lavanta severim, çekmecelerimde lavanta keseleri vardır, yemenim de artık öyle kokuyor. Kokusu değişti belki ama yaşam öyküsü aynı tabii. Benimle geçen hayatı biraz göçebe, ben aynı evlerde, aynı şehirlerde kalmayı sevmem. O da dolaştı benimle mecburen. Zaten konumuz benimle dolanmaları değil ki. İlk dokunmasından sonra neler oldu, kenarındaki oyaları kim işledi.
Anneannem bir kasap kızıydı, ailesiyle çekilen bir fotoğrafını görmüştüm. Sanırım 1900'lerin başı, fotoğraftaki kadınların hepsinde siyah örtüler var, anneannemin çok güzel kapkara saçları beline kadar inmiş, genç kızlığa yeni adım atmış yaşlarda, şöyle serbestçe bir şal atıvermiş başına ama o da siyah. O zaman bu rengarenk yemeniyi ona dedem almış olmalı.
Kasabanın panayırında, uzaktan görmüş genç delikanlı onu. Öyle birbirlerine bakakalmışlar. Sonraları anlatırken dedem, ilk görüşte vuruldum derdi. Kara saçlarına, kara gözlerine vuruldum. Ama genç kız, pek öyle aşkla bakmamış ona. Ailesi kara yağız, bıçkın erkeklerle dolu. Kızcağız sarı saçlı, mavi gözlü, ufak tefek adamı görünce şaşakalmış, bakışının nedeni o.
İşte o rengarenk yemeniyi, görüntüsü gibi kibar, zevkli, aşık delikanlı almıştır mutlaka. Belki sadece bezini almıştır, kara saçlı aşkı yumuk elleriyle işlemiştir kenarlarını. Yoksa onlarca yemeninin içinden, neden en sevdiğim desin ki? Bu yemeni, çok zor bir aşka tanık olmuş. O zamanların soylusu sayılan bir ailenin, hayatta kalan tek oğlu, kalkıp konar göçer yaşayan bir kasabın, daha doğrusu çoban kasap karışımı bir adamın bilmem kaçıncı kızına gönül düşürüyor. Olacak şey değil. Ama olmuş. Bu delikanlı bana rengini, bu genç kız bana deli dolu ruhunu vermiş. Bu imkansız aşk bir çok can yakmış, küslükler, mesafeler, özlemler ayıramamış bu iki gönlü.
Cevval bir kadındı anneannem, inşaat dahil, tarım dahil her şeyden anlar. Dedem desem kravatsız kahvaltıya gelmez. Gelelim yemeniye, fotoğraflardan birinde rastladım ona. Her türlü engellemeye rağmen beraber olan bu çiftin bir kızı, bir oğlu olmuş. Fotoğrafta, kız daha bebek, oğlan biraz palazlanmış, belki okula başlamak üzere. Kadınında, erkeğinde gözlerinden mutluluk akıyor. Kadın sandalyede oturuyor, saçları açık, öyle iki yanından sel gibi omuzlarına dökülüyor, kız kucağında. Adam arkada, bir elini oğlunun omzuna koymuş, diğer eli karısının omzunda. Saçlarını, omzunu, göğsünü tutar gibi. Elinin altında yemeninin uçları. Bu aşkın şahidi olarak orada, siyah beyaz fotoğrafta bile sanki eflatun, sanki çiçek tarlası....

Yollardayım
Sabahın seherinde Diyarbakır hava alanına indik. Aslında Mardin'de de hava alanı var, bizim güzergahımız Diyarbakır'dan başladı. Hava alanı iki katlı, soğuk görünümlü bir askeri bina gibi, şehre ilk kez gelenin gözüne çarpacak hiç bir özelliği yok. Bu kent hakkında şimdilik bu kadar, konumuz Mardin. Küçücük bir grubuz aslında ama renklilikte büyüğüz, aramızda Türkolog,oya araştırmacısı yetmiş beş yaşında bir hanımefendi, yerel kültür derlemecileri var. Tur minübüsü bizi hava alanından aldı. Diyarbakır Mardin arası 96 km. rahat, trafiksiz bir yol. Türkiye'nin iki kenti arasındaki her hangi bir yoldan farkı yok. Uykusuzluk ve yediğim hamur işlerinden olsa gerek yol boyu uyukladım....
Veeee Mardin



İki Mardin var. Eski ve yeni, güzel ve çirkin gibi. Yeni Mardin, her yeni Türkiye şehrinde olduğu gibi, ne idüğü belirsiz birbirinin aynısı toki ucubelerinden ve benzeri binalardan oluşuyor. Yeni Mardin'de iki yapı dikkatimi çekti. Mardin Devlet Hastanesi özene bezene yapılmış ve Artuklu Üniversitesi ana binası farklılığını hemen belli ediyor. İlk durağımız Deyrul Zafaran Manastırı. Burası 640 yıl boyunca Süryani Ortodoks Patrikliği'nin merkezi olmuş. Deyrul arami bir dil olan süryanice'de yer demek. Zafaran da safrandan geliyor. Safran yeri manastırı yani. Manastırın hemen dışında bir kafeterya var, dolaşmadan önce safran çayı ikram ettiler.
Bildiğimiz siyah çaya, ki bu seylan çayıymış, safran, karanfil ve tarçın koymuşlar, içi hurmalı minik bir kurabiyeyle ikram ettiler. Değişik ve lezzetliydi. Bu manastır 5. yüz yılda yapılmış. Manastırlar değişik bölümlerden oluşuyor. Mesela bir güneş tapınağı var, her manastırda olan Meryem anaya saygıyı gösteren Meryem ana kilisesi var, Mor Hananyo kilisesi ( kubbeli kilise) var. Mor aziz demek, o manastır için hangi aziz önemliyse onun adıyla anılan bir kilise olurmuş. Bir de azizlerin mezarları var. Mesela bu manastırda elli iki Süryani patriği'nin mezarı varmış. Süryani azizleri ayin giysileriyle ve oturarak, yüzleri doğuya dönük gömülürlermiş. İsa ikinci kez doğacak, doğudan gelecek, oturup saygıyla onu bekleyeyim anlamı varmış. Deyrul Zafaran sonrası eski Mardin'e, güzel Mardin'e, dünyanın dört yanından akın akın insanların görmeye geldiği gerçek Mardin'e girdik. Tek caddesi var, Cumhuriyet caddesi ( yeni adı 1. cadde). Bir kısmı çift yönlü trafiğe açık, yol daralınca sadece tek gidiş yönü açık kalıyor. Bu caddeye açılan ara yollar ancak insanların ve yük taşımak, çöp toplamak için kullanılan eşeklerin geçebileceği kadar dar. Mardin Mezopotomya ovasına bakan bir tepeye kurulmuş. Tüm evler taş, volkanik bir bölge olduğundan kullanılan kalker taşı çevrede bol miktarda varmış, çıkarıldığı zaman yumuşak olduğundan kolay işleniyor, süsleniyormuş, soğuk ve sıcağı görünce de sertleşiyormuş. Mardin evleri teraslama sistemiyle iki katlı yapılmış, evlerin tümü güneye bakıyor ve hiçbirisinin gölgesi bir diğerine gelmiyor. Şu anda restorasyon yapılan bir çok binada da aynı taşlar kullanılıyormuş. Abbara denilen yolların üstünden iki evi birleştiren yerler var. Yani bir tünelden geçer gibi evin odalarından birisinin altından geçiyorsun. Anlaşıldığı gibi Mardin'i dolaşıyoruz ama artık araba yok, Rehberimizi dinliyoruz, önerilerine uyuyoruz, Mardin'i yürüyerek gezeceksiniz dedi, yürüyoruz. Zaten küçük olan grubumuz, merdiven ve yokuşlarda zorlananların ayrılmasıyla bir kaç kişi kaldı. Mardin;in içi açık hava müzesi gibi. Kasımiye medresesi, Kırklar kilisesi, Latifiye camisi, Ulu cami, Zinciriye medresesi, Kız teknik lisesi, eski postahane binası, Şehidiye medresesi, Sakıp Sabancı müzesi......Tümünü ince ayrıntı gezdik, fotoğraflar çektim, çevremizde bizimle her yeri dolaşan çocuklarla gençlerle konuşup şakalaştım.1100-1400 yılları arasında buralarda hüküm sürmüş bir Oğuz Türkmen beyliği varmış ( Artuklu beyliği). O kadar çok ismine rastladım ki, Artuklu üniversitesi var, Artuklu mimarlık bürosu, eczanesi, kuruyemişçisi, ilk okulu, kuaförü....vs. var. Mesela gördüğüm en zarif camiilerden birisi olan Latifiye camisi Artuklu dönemi yapısı. Renk geçişleri, sonsuzluğu anlatan geometrik desenler rüya gibiydi. Şehri gezerken gördüğümüz Mor Behnam kilisesi ( Kırklar kilisesi) 1500 yıllık yapılardan. Her kilisenin, ilk hristiyanların çektiği acılara ait öyküleri var. Behnam da, daha çocukken babası tarafından hristiyan olduğu için öldürülmüş. Sonra da azizlik mertebesine yükseltilip adına kilise yapılmış. 12. yüzyılda yine ilk hristiyanlardan kırk romalı askerin gömülü olduğu kırklar kilisesi camiye döndürülünce ( Şehidiye camii), askerlerin kemikleri Mor Behnam kilisesine aktarılmış, ondan sonra bu kilisenin adı Kırklar Kilisesi olmuş. Kırk hristiyan askeri, Kapadokya valisi Sivas'a getirmiş, buzlu bir göle atmış ve donarak ölmüşler, işte onlar Mor Behnam Kırklar kilisesinde gömülüymüş. Bu kilisede orjinal el yazması incil, rengarenk kök boya baskılı, dini motifli perdeler gördüm. Bolca da fotoğraf çektim. Gençler ve çocuklar bir kaç kişiyi çok seviyorlar. Cemil İpekçi, Murathan Mungan ve tüm Sabancı ailesi. Bu kişilerin ortak noktası Mardin'i sevmeleri olsa gerek.
Midyat---Matiate
Yazılı tarihi Asurlularla başlıyor Midyatın. Ve eski tabletlerdeki adı Matiate. Süryanice bir kelime köyüm, vatanım demek. Aynen Mardin gibi, eski ve yeni Midyat var. Güzel ve çirkin Midyat. Dolaşmaya, dünyanın ayakta kalmış, en büyük Süryani ortodoks manastırı olan Deyrul umur ( yaşam yeri) Mor Gabriel manastırıyla başladık. Manastırları Süryani gençler dolaştırıyor. Hepsinin devletle toprak sorunları var, mahkemeler çözememiş AİHM çözsün diye bekliyorlar. Her manastır gibi burada da eski zerdüştlük döneminden kalan güneş tapınağı, Meryem ana kilisesi, aziz kimse onun adına yapılan kilise ( buradaki Mor Gabriel), Azizler evi, Theodora kubbesi ve mezarlık var. Mor Gabriel'in mezarı da burada, mezardaki toprağın şifalı olduğuna inanıyorlarmış. Midyatı da yürüyerek dolaştık. Midyat konuk evi'nin ( Sıla dizisi seti olarak da kullanılmış) en üstüne kadar çıktım, yoruldum ama değdi. Tüm eski Midyat'ı, taş evleri, kiliseleri, camileri yukarıdan gördüm.
Dara- Anastasiapolis-----Mezopotamya'nın Efes'i
Mardin'e 30 km. uzaklıktaki bir antik kent. Tam da İpek yolunun üstünde. 2500 yıllık bir kent, nekropol ( kaya mezarları), su kanalları, sarnıçlar, sivil yerleşimler, kale hatta dünyanın ilk barajının kalıntıları burada. Perslerle, Romalılar arasında el değiştirdikçe adı da değişmiş. Ama son adı Dara, kurucusu Darius'tan almış adını. Yöre gençlerinin söylediğine göre ödenek olmadığından üç yıldır kazı durmuş, resmi hiç bir görevli yok. Çoluk çocuk, genç yaşlı var olanları koruyup kollamaya çalışıyorlar.
Kıllıt-Savur

İlklerin kenti Urfa, ilk buğday burada ekilmiş, ilk üniversite burada açılmış, ilk tapınak burada yapılmış

Ülkeme yukarıdan bakmak tadına doyulmaz bir zevk. Uçakta cam kenarında oturmayı seviyorum, hele bir de bulut yoksa. İşte Urfa'ya giderken pilot alçalmaya başlıyoruz anonsunu yaptıktan sonra kalp atışlarımı iki katına çıkaran bir şey gördüm aşağıda. Önce ne olduğunu anlamadım, orta dünya görüntüsü gibi, muhteşem bir şey. Atatürk Baraj gölü'nün dantelalı kenarlarıymış meğerse. Sonra yemyeşil ekili alanlar ve Urfa GAP havaalanı. Havaalanı mimarlarına bir diyeceğim var. Ruhsuz, çirkin, özelliksiz binalar yapmakta üstünüze yok.
 Eski, yeni ve en eski Urfa

Dünya kültür ve medeniyetinin merkezi anlamına gelen bir arkeoloji deyimi var 'bereketli hilal'. İşte Urfa bu bereketli hilalin üstünde yer alıyor. Antik yerleşimdeki adı Edessa. Sonra Ruhua, Orrhoe derken Türkler burayı aldıktan sonra adı Urfa olmuş. Ben şanlı, gazi, kahraman gibi ucube ekleri sevmiyorum. Urfa diyorum sadece. Edessa M.Ö 200-M.S150 gibi üç yüz elli yıllık bir süreç. Yani çok eski değil aslında. Peki Urfa'da, bu döneme ait bir şey görmek mümkün mü derseniz. Neredeyse hayır. Şehrin içinde Edessa nekropolü var. Keşke dışında kalsaydı diyor insan. 1901 de ilk mozaikler farkedilmiş ve bir tanesi yerinden kaldırılarak İstanbul'a getirilmiş. Bu mozaik, şu anda da Türkiye Müzelerindeki en iyi korunmuş Edessa mozaiğiymiş. Henüz görmedim ama iyi ki getirmişler. 1950 lerdeSegal tarafından bulunan Edessa krallık dönemi hanedan mezarlarındaki bütün mozaikler tahrip edilmiş, yağmalanmış. O dönemde pek çok mozaik yurt dışına kaçırılmış. Bunlardan en önemlilerinden birisi Orpheus mozaiği, Dallas müzesinden, başvurularımız sonucu iade edilmiş. Bunun dışında Urfa ve İstanbul arkeoloji müzelerinde kısmen korunan iki örnek varmış.
Urfa Müzesi kapalı. Yılan hikayesine dönen düzenleme süreci bitememiş daha, her soruluşta bir ay sonra açılacak deniyormuş. Aslında Türkiye'nin 5. büyük müzesiymiş, sergilenen yüz bine yakın buluntu varmış, miş, mış yani. Bunca turist geliyor, belki bir kısmı sadece bir kez gelecek, ülkeni, yöreni, tarihini tanıtmak için belki tek fırsatın. Yetkililerin vizyonu ne kadar önemli bir kez daha anlıyoruz.  Mezarların bu günkü hali içler acısı, ağzınızı burnunuzu kapatıp girmeli ve hızla göz gezdirmelisiniz. Çünkü, açık hava müzesi olması gereken yer, açık hava tuvaleti olmuş.
Balıklı Göl


Geniş bir park alanı düşünün, arada kanallar, içinde balıklar, balık yemi satanlar, eski ve yeni camiler, büfeler, yerel giysi satıcıları, turistler, çocuk kahkahaları. Hava güneşli ve tatil günü olunca iğne atsanız yere düşmeyecek bir kalabalık karşıladı bizi. Burası bir külliye, eski bir kilisenin üstüne inşa edilen Halil-ur Rahman Camii, hemen kanalın yanında. Bizans döneminde MS 504 de yapılmış Meryem ana kilisesinin yerine, 1211 de Eyyubiler tarafından yaptırılmış. Caminin yanında durup başınızı kaldırınca kale surlarında iki tane sütun görüyorsunuz , üstlerindeki kitabeden anlaşıldığı üzere 2300 yaşındalar, işte bunların arasına mancınık gerilmiş ve Hz. İbrahim ateşe fırlatılmış. Ardın da, İbrahim'in dediklerine inanan, yani tek tanrıya inanan Nemrud'un kızı Zeliha fırlatılmış. Zeliha'nın düştüğü yere de Ayn Zeliha deniyor. Kanallarda ki balıkların ( bir çeşit sazan) keyfi yerinde, avlanmaları yasak, her gelip geçen yem atıyor. Caminin duvarında, bu rivayetle ilgili olan ayetten bir cümle var, '' Ey ateş! İbrahim üzerine serin ve selamet ol''. Aslında dinler tarihine göre yaklaşık dört bin yaşlarında olan Hz.İbrahim, nasıl olmuş da olaydan iki bin yıl sonra yapılan sütunlardan fırlatılmış? Bu iki bin yıla takılmıyoruz, atılmış işte, ateş de su olmuş, odunlar da balık. Hemen kanalın sonunda Hz. İbrahim'in doğduğu mağara Mevlidi Halil mağarası var. Aslında mağara girişine bir otantik bank benzeri oturaklar konulsa, ayakkabılar orada çıkarılıp giyilse, yine ayakkabılar için poşet bulunsa, giriş çıkışlarda sıra düzeni olsa, içeri girenler sanki artık bu mağarada yaşayacaklarmış gibi uzun kalmasa, se, sa. Yine de içeri girip mağarayı dolaştım, tavanını yeşil aydınlatmışlar, çok hoş olmuş, içerisi namaz kılanlar, duvarları öpenler, yüzlerini sürenlerle dolu.

Yolların kesiştiği yer HARRAN

Harran, Urfa'nın bir ilçesi, Urfa'daki Üniversitenin adı ve Kuzey Mezopotamya'nın en eski yerleşim noktalarından birisi. Suriye sınırına çok yakın. Harran adı ilk kez MÖ 2250 ye ait çivi yazılı tabletlerde geçmekteymiş. Tabletlere göre, Harran'ın iki özelliği var. Ticaret merkezi ve Ay tanrıçasına adanmış bir şehir. İşte bu şehirde, Mezopotamya ev kültürüne uygun, kullanımları üç bin yıl önceye dayanan konik tarzdaki evleri gördüm. Görmekle kalmadım, içlerini gezdim, bahçesinde yemek yedim. Çevrede de, dış kale surları, iç kale, dünyanın ilk üniversitesinin kalıntıları var. Urfa çevresinde Tunç Çağı boyunca yoğun yerleşim görmüş höyükler var. Bunlardan birisi de Harran Höyüğü. Konik evlerin hemen karşısında, henüz iki katı kazılmış, sekiz katlı olduğu düşünülüyor. Bu arada rehberimizden çok ilginç bir şey öğrendim. Üzerlik otu diye bildiğimiz bitki, hatta tohumları nazara iyi gelir derler ya, işte o otun olduğu yerlerde eski yerleşimler var denirmiş. Arkeologlar o otu çok severlermiş. Ben de, bol bol Harran Höyüğü çevresindeki üzerlik otlarının fotoğraflarını çektim.

Mezopotamya, çöl halinden GAP projesi sayesinde eski verimli günlerine dönmeye başlamış. Yaşlı bir Urfalı dedi ki, önceleri toprağa çok su vermişiz, yılların susuzluğundan sonra, dozu ayarlayamadık. Bu seferde toprak tuzlanmaya başlamış, şimdi tadında ve kararında suluyoruz. Harran'a bağlı bir köy var. Şuayip Köyü ve onun sınırları içinde de  Şuayb antik kenti, geç Roma dönemindeki ( MS 4. yüzyıl) bir yerleşim yeri, ayrıca Musa'nın ve Şuayip'in burada yaşamış olduğuna inanılıyor. Buraya Güneydoğu'nun Efes'i diyorlar. Şuayb Harran'a 38 km. uzaklıktaymış, oradan da 15 km uzakta Soğmatar antik kenti varmış. MS 2. yüzyıla ait ay ve gezegenlere tapınılan tapınakların bulunduğu bir merkezmiş. Miş diyorum, çünkü vaktimiz az olduğundan Şuayb ve Soğmatar'ı görmedim. Müze kapalı olduğundan Edessa mozaiklerini de göremedim. Demek ki ikinci kez geleceğim.
Tarihi baştan yazdıran mucize GÖBEKLİTEPE

Dünyanın ilk tapınağı. Tarihte denmiş ki insanlar toplu yaşamaya başlayıp bir yere yerleştikten ve ekip biçmeye başladıktan sonra tapınaklar yapmışlar. Bu görüş Göbeklitepe bulununcaya kadar devam etmiş. Bir gün, bir çiftçi tarlasını sürerken garip bir taş bulmuş. Sonrasında,  Alman Klaus Schmidt başkanlığında 1995 te kazılar başlanmış. Karbon yöntemiyle taşların yaşı tespit edilmiş. O da ne? 12 bin yıl öncesine ait, insanların Neolitik dönemine. Yani henüz avcı ve toplayıcılar, on-yirmi kişilik gruplar halinde yaşıyorlar, Taş Devrindeler, çanak çömlek yapmayı bilmiyorlar, muhtemelen çakmak taşını yeni bulmuşlar. Bu insanlar Göbeklitepe'de neden tapınak yapmışlar? Kime tapmışlar? Geometrik bütünlüğü nasıl oluşturmuşlar? Yedi metre boyunda, on altı ton ağırlığındaki taşları nasıl kaldırmışlar? Üstlerindeki kabartıları nasıl yapmışlar? Göbeklitepe dünyadaki anıtsal mimarinin en erken örneği. Çevrede benzer sembolik öğeler bulunmaya devam ettiği için kazılar yıllarca devam edecekmiş. Şu anda bulunanların üstü koruma maksadıyla örtülmüş, bu gezmeyi biraz güçleştiriyor. Ancak ne şartta olursa olsun, gidilmeli ve görülmeli.


Ne Yedim

Orjinal adı Skrik, sanat tarihindeki adı Boğuntu, benim bildiğim adı Çığlık. Çığlık bir resim. 1893'de Norveçli ressam Edvard Munch yapmış. Ben hangi çığlığı gördüm tam bilmiyorum, Oslo Ulusal Müzesi'nde sergilenen hangisi? Munch aynı tablodan dört tane yapmış. Taşbaskı, pastel, yağlıboya ve tempera yöntemiyle. Bundan oldukça yıl önceydi, Norveçli hastalara baktığım dönemler, bir öğleden sonraydı, gruptaki Türk arkadaşlardan birisiyle gitmiştik müzeye. Hatta giriş ücretini yüksek bulup, neredeyse dönecektik. Bu paraya akşam deniz kıyısında güzel bir balık yeriz diye düşünmüştük. Vakit dardı, tümünü gezemedim müzenin ama Çığlığın önünde öylece kalmıştım. Beğendim mi?, Şaşırdım mı?, Anlamadım mı? Bilmiyorum ne oldu. Ama daha sonraki yıllarda, ünlü ressamların tablolarını gördüğüm zaman hissettiğim heyecan dalgası vücudumu sarmadı. Öyle bir şey olsaydı hatırlardım. Sadece, zaten göğsümde ve midemde hep taşıdığım sıkıntı artmıştı. Sıkıntım artmıştı, çünkü bu tablo nevrozun sesiydi, görüntüsüydü. Adı üstünde dışavurumculuk (ekspresyonizm) akımının en ünlü tablosuydu Çığlık. Tablodan dışa vurulan duygu, tam da göğsümde yerini bulmuştu. Dört çığlıktan birisi müzayede yoluyla satılan en pahalı tabloymuş, 119 milyon dolara alıcı bulmuş. Tabloda bir adam, bir köprü, uzakta dağ, deniz, evler ve insanlar var. Oslofjord'e bakan bir köprüde, kenara yaslanmış bir adam, başını ellerinin arasına almış, gökyüzü kan kırmızısı, çevredekiler öylece duyarsız ve sessiz. Müzayedede satılan tabloda ek olarak, çerçevenin altında bir plakada sanatçının el yazısıyla yer alan bu şiir varmış. Çevirisi şöyle: “Yolun üzerinde iki arkadaşımla beraber yürüyordum / Güneş batmaktaydı – Gökyüzü kan kırmızısına döndü / Ve o an melankoli esintisini hissettim – Bekledim / Hareketsiz, ölümcül bir yorgunlukla – mavi-siyah / Fyordun üzerinde ve şehir Kan ve Alev Dalgaları / Arkadaşlarım yürümeye devam etti – Ben geride kaldım / Endişe ile titreyerek – Tabiatın yüksek çığlığını duydum - EM” Bir de diyorlarki resimde görülen koydaki akıl hastanesinden gelen çığlıklar Munch'u köprüde öylece durdurdu. O akıl hastanesinde Munch’un kız kardeşi de tedavi görmüş ve ölmüş. Her ne olduysa, ne onu orada durdurduysa.....Yıllar sonra, yıllar önceki kendimi hatırlarken aklıma geldi ''Çığlık'' ve kendimi aynen o tablodaki adam gibi hissettiğim günler. Bir daha Oslo'ya gidersem, daha bol vakitte gezeceğim müzeyi, Çığlığın karşısında durup renklere ve harekete bakacağım, sıkılmadan, sıkılmaktan, boğulmaktan korkmadan.

Belem Kulesi'ne çıkarken aniden şiddetli bir yağmur bastırdı, Bir yandan yağmur, bir yandan dalgalar, sanki denizdeyiz

Sabahattin Ali, öylece duvarda gülümsüyor, hiç birşey olmamış gibi, mutluymuş gibi, vatanında kabul kıymet görmüş gibi

Sabahattin Ali Sinop Cezaevi'ne, 1932'de Atatürk'ü hicvettiği için hapsedilmiş. Bir yıl sonra da Cumhuriyetin onuncu yılı için çıkarılan afta salınıvermiş. Gerçi ne hapisaneye girmeden önce mutluymuş, ne de çıkınca mutlu olmuş. Defalarca aşık olmuş, evlenmiş, kızı olmuş, hep aile hasreti , uyumsuzluk, yalnızlık çekmiş. Mesela,Filiz Ali'nin, babasının anılarını anlattığı kitapta yer alan mektupları var. Yozgat'da çalışırken bir arkadaşına yazdığı bu mektuplarda nasıl da yalnız olduğundan, sohbet edecek, sanattan edebiyattan konuşacak hiç kimsenin olmadığından bahsediyor. İnişli çıkışlı bir ruh hali, inişli çıkışlı bir yaşam, derin mutsuzluk, vatanseverlik, ülkesini hem sevme, hem yabancılaşma. Bunları hep yazmış, Kürk Mantolu Maddonna'da Almanya'da okuduğu yıllarda aşık olduğu Florayn Poder'in adını Maria Puder yapıp anlatmış. Kuyucaklı Yusuf'da Yozgat'da, Konya'da çalıştığı yıllarda bir türlü uyum sağlayamadığı ama sürekli gözlediği insanların değerlerinin, ahlaklarının çöküşünü anlatmış. Yaşadığı yerler arasında en çok Aydın'ı sevmiş, oradan hangi öyküsünde bahsetmiş bilmiyorum, yazdıklarının hepsini okumadım. Bir de hapisane şiirleri var tabii. Her insanın yüreğinde bulunan yarayı kanatanlardan birisi "Aldırma Gönül" ya da "Hapishane Şarkısı V" Şairin, Sinop Cezaevi'nde hükümlü bulunduğu sırada yazdığı ve adlandırmak yerine numaralandırdığı "Hapishane Şarkısı" adlı beş şiirinin sonuncusu. Başın öne eğilmesin, ağladığın duyulmasın.

Geçen hafta Sinop'daydım. Çok değişik bir coğrafyası var bu kentin. Sanki büyük bir yarımadadan, küçük bir yarımada daha çıkarmış gibi, hani biraz daha incelse kopacakmış ve Sinop bir ada olacakmış, neyse işte o eski, o tarihi cezaevi tam karanın iyice inceldiği yerde. Cezaevinin 4000 yıllık bir geçmişi var, bakın yüzlerce yıl önce Evliya Çelebi orayı nasıl anlatmış“Büyük ve korkunç bir kaledir. 300 demir kapısı, dev gibi gardiyanları, kolları demir parmaklıklara bağlı ve her birinin bıyığından 10 adam asılır nice azılı mahkumları vardır. Burçlarında gardiyanlar ejderha gibi dolaşır. Tanrı korusun, oradan mahkûm kaçırtmak değil, kuş bile uçurtmazlar.”

Sabahattin Ali  'den başka Devlet Giray, Refik Halit Karay, Ruhi Su, Burhan Felek, Zekeriya Sertel de gelmiş geçmiş bu hapishaneden, Türkiye'nin Alkadras'ı diyorlar buraya.Şu anda müze statüsünde. Biletlerimizi alıp içeri girdik bizi nemli ve serin bir grilik karşıladı. Bu durumu tek kelimeyle anlat dense, hüzün denebilir. Duvarlar, odalar, zindanlar şimdi boş. Ama içinden gelip geçmişlerin acıları, korkuları, yürek ağrıları, umutsuzlukları, umutları hep duvarlarda takılmış kalmış. Umut deyince bahçede dut ağaçları var, yıllar önce bir mahkum ( Sinop'lu Hüseyin Pehlivan) fidan dikmek için izin istemiş, neden demişler kendisine, fidan büyüyecek, dut verecek, kader kurbanları onları toplayıp yiyecek ve benim buradan nasıl kurtulduğumu konuşacaklar demiş. Hakikaten de kurtulmuş, o dut ağacında şu anda yüzlerce kilo dut var, herhalde ancak itfaiye merdiveni ile toplanabilir o kadar yüksek. Duta baktık ve biz de onun buralardan nasıl kurtulduğunu konuştuk, tam da hayal ettiği gibi. Ve Sabahattin Ali odası, duvarlarda neredeyse hepsi bestelenmiş şiirleri, derinden bir ses Edip Akbayram ''Aldırma gönül aldırma'' diyor. Sabahattin Ali, öylece duvarda gülümsüyor, hiç birşey olmamış gibi, mutluymuş gibi, vatanında kabul kıymet görmüş gibi, döve döve öldürülmemiş gibi.
                             

hey gönül gene bu gece
kederim geceden yüce
gel susalım beraberce
böyleymiş kara yazımız. 
             Sabahattin Ali