Her zaman bireyi ön planda tutan bir anlayışım olmuştur. Toplumsal değerlerin ve ahlakın ne
olduğunu, küçücük bir çocukken babamdan öğrenmeye başladım. Sevgi ve saygıyla karışık yumuşacık bir eğitmendi o. Henüz ben ilkokuldayken ölünce, hayat konusunda bocaladım tabii. Madden ve manen bocaladım. Babam yoktu ama ben kendimi, garip bir huzurla bir bütünün parçası olarak kabul ediyordum. Çocuk ruhum, bu ülkede yaşamaktan, okula gitmekten, bayrağın göndere çekilmesinden, andımızı okumaktan, güler yüzlü bekçilerden, ramazan davulcusundan, mahallenin esnafından alışveriş etmekten, veresiye defterinden, kışları yaz meyvelerini özlemekten, TRT'den, Sümerbank'dan, PTT'den....çok ama çok mutluydum. Zenginler ve fakirler yine vardı. Aynı bakkaldan alışveriş edilir, çocukları aynı okullara giderlerdi. Ben hep devlet okullarında okudum. Öğretmenlere sonsuz güven ve saygı duyulan zamanlardı, eti senin-kemiği benim diye teslim edilirdik onlara. Gezmeler, eğlenceler, ibadetler, kılık kıyafetler...gibi şeyler ön planda değildi. Bunlar değildi insanı insan yapan değerler. Ekmeğe sonsuz hürmet vardı. Alın teri önemliydi.Mahallede bu Türk, şu Kürt, alevi, sünni, zengin, fakir ayrımı yoktu. İyi adam dendimi, işinde, gücünde olan, hak hukuk bilen kişi anlaşılırdı.
Mutlaka, tam tersi şeylerde oluyordu o esnada ülkede. Ama benim çocuk gözlerim, yakın çevresinde bunları görüyordu. Sonra zorlu bir eğitim süreci, özel hayat karmaşası, çocuk büyütme derken ve giderek yaş alırken, bir şeyler oldu. Yavaş yavaş, tek tek olduğundan, çok da rahatsız etmeden değerler değişti. Parçası olduğum bütün, otuz yıl içinde ellerimden kaydı gitti. 1980 lerin başında başlayan yıkım, öyle güzel örttü ki üstünü, sanata, eğitime, aileye, aşka, sofra adabına, alışverişe, yola yordama ve daha pek çok şeye vasıfsızlık hakim oldu. Vasıflı olmak, eğitim gerektirir, emek gerektirir, zaman, istek, yorulma, koruma kollama gerektirir. Zordur yani ve yeni nesil, vasıfsız olmanın dayanılmaz kolaylığı ve hafifliği ile tanıştı. Yine okuyorlardı, yine diplomaları vardı. Ezberci ve vahşi tüketicilerdi, sistem onları sevdi, onları ele geçirdi. Gerçekleri görmemeleri için kara gözlükler lazımdı, burada devreye din ve uyuşturucu TV programları girdi.
Ben vasıflı mıydım? Evet. Beni öyle kılan değerler, bir bir elimden giderken sustum mu? Evet. Hatta neler olduğuna aldırmadım mı? Evet.
Sonra bir gün anladım ki, o duyduğum derin özlem geçmişe, ölenlere, gençliğime değil. Duyduğum özlem bir bütünün parçası olmaya. Her şey bitti, mahvoldu derken, keşke genç olsaydım, Türkiye'den çıkıp gitseydim derken, çaresizlik içinde kişilerden, partilerden, bazı kurumlardan medet umarken, ben bir gün parktayken ve bunları düşünürken, omzuma iki genç el dokundu. Bana çay ve bisküvi ikram ettiler, ben onlara okuduğum kitaplardan verdim. Öte yanda bir pandomim sanatçısı vardı, ellerini kuş kanatları gibi yapıp özgürlüğü anlatıyordu. İki güzel genç kız yerdeki çöpleri topluyordu. Ben oturuyordum, çayımı yudumlarken, gördüm ki, duydum ki, hissettim ki parçası olduğum bir bütün var. Bu parçası olduğum devasa bütünlüğe isim de koydular, gezi ruhu dediler ona.
Kadını istemeyen, eğitmeyen, öldüren, kullanan, tecavüz eden, sömüren, ikinci planda gören, onu vasıfsızlığın en derinine gömenler iş başında yokken doğmuştum ben. Ben ailemde baş tacı edilmiştim, devletin okullarında hiç karşılıksız eğitilmiştim, kendime ve diğer insanlara değer vermek, saymak, tükettiğimden çok üretmek öğretilmişti bana. Ben bir cumhuriyet çocuğuydum, bir cumhuriyet genciydim ve bir cumhuriyet kadınıyım. Bu ülkeye, otuz üç yıldır aralıksız hizmet ediyorum. Türkiye'den gider miyim? Hayır. Çünkü gezi ruhunu gördüm, duydum, kokladım. Uzun zaman sonra bir bütünün parçası olduğumu hissettim. Kendi ülkemde, kendi toprağımda inandığımı ve düşündüğümü rahatça söyleyebildiğim bir bütünün parçası. İşte tam oradan kutluyorum cumhuriyet bayramınızı. Gerçekten kutlu olsun, yüreğinizde hissedin onu ve değerlerini.....

Kaybolan yıllarımın merkezinde bir evliliği ne olursa olsun devam ettirme çabam vardı

Kim mutlu olmak istemez ki? Dünyada bu kadar açlık, savaş, haksızlık, kötü niyet varken, benim bireysel mutluluğum ne işe yarar diyebilirsiniz. Ben demiyorum. Kendim için savaştım ve savaşıyorum. Saydığım durumların hepsi var, hem de çok yakınımızda. Değiştirebileceğim şartlar için uğraş veriyorum. Değiştiremeyeceğim ve beni rahatsız eden şartlara uymaya, olduğu gibi kabul etmeye çalışıyorum. Aslında bu bir boyun eğiş değil, kötüyü onaylama değil, demokratik ve hukuk çerçevesinde tepkiliyim tabii. Bir küçük örnek, ülkemdeki sağlık sektörü ile ilgili aksaklıklar için, yıllardır düzeltme çabası gösteriyorum ama El-kaide ile savaşamam mesela. Dini baz alan, bir terör var, İşıd'lı, El- kaide'li bir dünya var, ben o dünyada yaşamak zorundayım, demokratik yollardan def edilebilir mi bilmiyorum ama ben bunu görmezden geliyorum. Ve bunun gibi niceleri, evde, ailede, okulda, işte, memlekette. Keşke kötü diye isimlendirilen hiç bir şey olmasaydı ama var.
Adım adım kurtuluş
Mutlu olmanın bir reçetesi, bir yolu yordamı da var. Saf mutlu olma haline, bireyin kendini gerçekleştirmesi deniyor. Önce kendi dışına çıkıp, kendine dışarıdan bakıp durum tespiti yapmak gerekiyor. Ben bunu yaptım. Ben neden böyle hissediyorum dedim kendime. İşim var, param var, çocuklarım var, arkadaşlarım var. O zaman bu içimi yiyip duran huzursuz kurtçuklar da neyin nesi dedim. Sonra onlardan kurtulmaya çalıştım, kendimce hayatımdaki aksaklıkları buldum, düzelttim, hobilerime daha çok vakit ayırdım, profesyonel psikolojik destek aldım, inançsızsın ondan oluyor deyip dine yöneldim....Nafile, kendimi iyi hissetmedim. Ama hiç bıkmadan kurtulmaya çabaladım, çok sıkı bir günlük yazarıyımdır, ne yaptım ne ettim hepsini yazmışım. Okurken bazen gözlerim yaşarıyor, bazen kahkahalarla gülüyorum. Uğraşmaktan ve araştırmaktan hiç vazgeçmedim.
Çaresiz ve bitap bir haldeyken,yıllardır zaten bildiğim, tıp eğitimim esnasında da öğrendiğim Maslow çıktı tekrar karşıma, onun ihtiyaçlar piramiti kurtarıcım oldu. Abraham Maslow, Rusya'dan ABD'ye göçmüş bir yahudi ailenin oğlu. Hayatını anlatırken şöyle diyor; Okuduğum okulda hiç yahudi yoktu, eve geliyordum hiç okuyan yoktu...Neyse işte Maslow bu yollardan geçmiş, dünyaca ünlü bir psikolog ve toplum bilimci.
Maslow'un basamakları
İhtiyaçlar Hiyerarşisi diye açıkladığı bir tezi var. Hayatımız beş basamaktan oluşuyor. Her basamağın doyurulması gereken ihtiyaçları var. Orada tam doygunluk olunca bir üste geçiyorsunuz. Bu dünyadaki cennet basamağı 5. basamak, o saf huzur hali, oraya ulaşabilmek merdiven çıkmaya benziyor, ilk dört basamağı çıkmak lazım. Bir basamağa geliyorsun, gereklerini yerine getiriyorsun, diğerine geçiyorsun.
İlk basamak fizyolojik ihtiyaçlar basamağı, nefes almak, karnımızı doyurmak, uyumak, cinsel doyum. 2. basamak da iş sahibi olma, güvenlik içinde yaşama ve sağlıklı olma hali var. 3. basamak aile ilişkileri, sevilme, onanma, benimsenme. 4. basamakta öz güven, öz saygı, başkalarına saygı . 5. basamak da kendini gerçekleştirme basamağı. erdem, yaratıcılık, doğallık, ön yargısızlık basamağı.
Hadi şimdi kendinize bakın. Hangi basamaktasınız? Ben ilk basamağı, herkes gibi iç güdülerle ve aile desteği ile aşmışım. 2. basamağı atlamak için yıllarca uğraştım. Tam yirmi yıllık bir eğitim gerekti iş sahibi olabilmem için, bu ülkede olabileceği kadar güvenlikli ve sağlıklı bir şekilde 3. basamağa çıktım. Sevgi, onanma ve benimsenme basamağında takılıp kaldım uzun yıllarca, içimi kemiren kurtlarımla gençliğimi geçirdim orada. 4. basamağa her çıkmaya çalışmam hüsranla bitti. Bir basamakta tam doygunluk hali olmadan diğerine geçemiyorsunuz çünkü. Sürekli mutsuzken ama kurtulmaya çabalarken, bir şey oldu arada, bilinçsizce bir yukarı itiliş, mucize gibi bir şey, 5. basamağın tadını aldım. Yaratıcılığın, doğallığın, ön yargısızlığın tadını. Sonrası çorap söküğü, içimdeki dev uyandı. Meğerse diğer kişilerin mutluluk ve memnuniyet tanımlarına uymak zorunda hissetmişim kendimi. Birden kendi halime gülmeye başladım. Suçluluk duymadan kendimden ve hayatımdan keyif almaya başladım. İçinde bulunduğum durumu önce kendime sonra herkese anlattım, yazdım. Geleneklere yapışıp kalmış kısmımı koparıp kurtardım. Genel kabul gören sosyal beklentilerin üstünü çizdim. Herhangi bir hedef olmadan da yolculuğun ne kadar keyifli olduğunu gördüm. Şimdi siz basamağınızı aşağı yukarı tespit etmeye çalışın, orada çok uzun zaman kaldınızsa neden böyle, bir bakın bakalım. Benim 3. ve 4. basamaklar arasında kaybolan yıllarımın merkezinde bir evliliği ne olursa olsun devam ettirme çabam vardı mesela. O batağın içinden çıktıktan sonra, sonrası malum, yürümüyorum, uçuyorum.

Rüyalar hakkında düşünmeye başlayalı uzun zaman oldu. Ben çok rüya gören, bunları da çoğunlukla hatırlayan birisiyim. Çocukken, gördüğüm rüyayı, ballandıra ballandıra anneanneme anlatırdım. O da, hayırdır inşaallah diye dinler, beni çok büyük zenginliklerin, çok yüksek mevkilerin beklediğine dair yorumlardı. Yani, tam atasözümüzdeki gibi, '' Keramet görende değil, yoranda''.

 Ve yıllar geçti, rüyaları görmeye devam ettim. Ama artık hekim kişiliğim devreye girmişti. Bilimsel bakış açımla dedim ki; Uyku sırasında beyinde kimyasallar üretilmeye devam eder, bazı bölümler uyurken, aktif olarak çalışmanın durdurulamaması sonucunda beynin beklenmedik tepkiler vererek uyarılması kaçınılmazdır. Yani kısaca,beynin çalışması son derece sıradan kurallara tabi olduğu için, rüyalar da aynı kurallara tabidir. Bir süre sonra, rüyalarım iyice karmaşıklaşınca, bu iş o kadar da sıradan bir uyarılmayla açıklanacak gibi değil dedim ve gecelerin sesine başka türlü bakmaya başladım. Bunu Jung'u okumaya başlayınca da yapmış olabilirim.

Şiddet bir çemberdir, bunu iyi bilenlerdenim, çemberin içinde kalakalırsın, önce dışına çıkmak için çırpınırsın biraz. Beceremedin mi, durursun, öylece hareketsiz, kabullenmiş, yaşar gidersin. 

Müslüman bir kimlikle, taşrada, yarı köy kökenli bir aileye üçüncü kız olarak doğmuşum. Şefkatli, okumuş, ahlak ve dürüstlük konusunda örnek teşkil eden, tüm yüreği sarı saçları, mavi gözleri gibi güneş güneş olan babam erkenden ölünce karşılaştım ilk şiddetle. Bu, belki acımasız fiziksel bir şiddet değildi. Benim zamanımda ki her çocuk kadar dayak yedim. Ama ruhsal şiddet çok acımasızdı. Evdeki erkek gitmişti. Ama yerine o ana kadar hiç fark edilmeyen, gizli bir erkek egemen anlayış gelmişti, hem de bir kadının ruhunda ve bedeninde. Annem, kendisini ve bizleri sorgulamadan emirlere riayet etmesi gereken, ne kadar ezilirse ezilsin hayır dememesi gereken, hem evde hem dışarıda çalışıp aynı zamanda eksik etekliği kabul etmesi gereken, kendine özgü plan program yapmaması gereken, başına gelen tüm olumsuzlukları saklaması,ötelemesi,yok sayması gereken kişiler olarak yetiştirdi. Ezberci, düşüneni cezalandıran eğitim sistemi de bu terbiyeye çanak tuttu.
Annem bunu bilinçli olarak mı yaptı? Sanmıyorum, öyle bir aileden gelmişti ki, daha kocasının çevresindeki özgürlük alanını nasıl kullanacağını bilemeden yalnız kalınca, çok acımasız bir diktatöre dönüştü. Kendine göre bir sevgi anlayışı ve şefkat akışı vardı. Başlıca atasözlermiz, ' Kan kussan da, kızılcık şerbeti içtim diyeceksin', ' Kol kırılır,yen içinde kalır' dı. Yüreğimde hep sıkıntı, sürekli kaçma, gitme, kurtulma hevesiyle büyüdüm, okudum. Sonra da, annemin bile,onun yanında çok amatör kaldığı, başka bir kıskaca girdim. Evlendim, İşte orada, ruhsal şiddetin en zorba haliyle tanıştım, sadece ben değil, çocuklarım da aynı havayı teneffüs etti.
Çemberin içi kustuğum kanlarla doldu, sadece kolum değil, yenin içinde kalan her yerim kırık dökük oldu. Ama öğretildiği üzere, sustum. Tüm bunlar olurken, çeşitli işler değiştirdim, değişik siyasi görüşteki hükümetler tarafından yönetildim, ihtilaller oldu, dinden medet umdum, tatillerden medet umdum, yok saymaktan medet umdum. Nihayet hiç bir şeyden medet ummadığım, elli yaşını geçtim artık yakında ölürüm ve biter dediğim bir anda, kurtuluşum doğurduklarımın elinden geldi. Gerçeklik nedir diye aramaya başlamam tam da bu döneme gelir. Bireysel ve toplu psikoterapi seanslarında yaralarımı yalamayı öğrendim. Ve öğrendim  ki; Eğitimle, ekonomik durumla, meslekle, yerle, siyasi görüşle, dinle, kısaca hiç bir şeyle bağımlı olmayan bir şiddet dürtümüz var. Sanıldığı gibi sadece erkek şiddeti de değil bu. Şu anda yaşadığımız toplumda artmış gibi görünen bu eğilim, hep vardı zaten. Örtülüyor, öteleniyor, saklanıyor, hoş görülüyor, failler bulunamıyor, allaha havale ediliyor, kader deniyor, yor...yor...yor....Başka kültürleri tanımıyorum. Ama içinde bulunduğum kültürün bazı temel normlarının ne kadar acımasız olduğunu biliyorum ve reddediyorum. Ne erkek, ne kadın, ne çocuk, ne anne, ne baba, ne yöneten, ne yönetilen, hiç kimsenin bir diğerine hükümranlığını kabul etmiyorum. Saygının, sevmek kapısından geçmesi gerektiğine inanıyorum. Biraz geç olsa da böyle davranıyorum artık.
Şu anda çözüm ne? Zor mu?
Evet zor. Çözmek konusunda herkes önce kendisine bakacak. Anama, babama, eşime, sevgilime, çocuğuma, arkadaşıma, eşime, dostuma, komşuma, çalışanıma, yoldaki adama- kadına ne gözle bakıyorum, ne hissediyorum, nasıl davranıyorum diye soracak. Yoksa kolay, eeee bu şekilde bir aileden geldim, okulda da eğitilemedim, hayat da bana iyi davranmadı, bunaldım, dellendim demek kolay. Çözüm kendimizde, kendi kendini sevgin ve saygınla yıkadıktan sonra ehlileşebilirsin. Ne kadar yaralı olursan ol, iyileşebiliyorsun. Zor ama imkansız değil.
Neler yapalım? 
Şu ara korku oluşturan psikolojik şiddet devlet eliyle uygulanıyor. Evde, okulda, işte, ülkede, dünyada, her zaman, bir korku çemberi olacak. Bunun içinde hapsolup korkuları büyütmek elinizde, tam tersi de elinizde.
Ne yapalım? Tüm yaştakiler ne yapalım?
Hep beraber olalım, rutin işler dışında beraber olalım. Özellikle çocuklar ve gençler, sosyal medyadan birbirinizi bulmanız çok kolay zaten Ama bunu ete kemiğe büründürün, beraber gezin, sinemaya, tiyatroya gidin, spor yapın, gülün, şarkılar söyleyin, dans edin. Ben yaştakiler, sakın eve kapanmayın. Evde kalma nedeniniz sadece yemekler yapıp, eşi dostu sofra başında buluşturmak olsun. Onun dışında okuyun, okuduklarınızı anlatın, anlattıklarınızı yazın, Kültür adına, estetik adına ne yapabiliyorsanız yapın. Sergilere gidin, konserlere gidin, müzelere gidin, fotoğraf çekin. Olabiliyorsa, bir de çocuk ya da genç eşlikçiniz olsun. Çiçek dikin, hayvan sevin, aşık olun, aşıklarla beraber olun, olumsuzluklarla savaşın ama sürekli onları gündemde tutmayın, kin ve nefret bulaşıcıdır, bu minvalde düşünmeyin, konuşmayın. İşte bu, şiddetin en sevmediği direniş şeklidir. Bu direniş şekli şiddeti yok saymak değildir, aksine onu etkisiz kılmaktır. Bu sivil direniş hareketine katıl, bekleme......

Çocuk olmak çok güzeldi.Tam olarak bilmiyorum, yıl 1960'larını sürüyordu herhalde. Ama çocuk olmak hep güzeldi ki zaten. Zamanın ne önemi var. Taşrada çocuk olmak, büyük şehirdekinden daha da güzeldi, sokaklar senindi, uçsuz bucaksız kırlar, kara gözlü kara kulaklı köpekler, tozlar topraklar, yok oluncaya kadar oynanan eski gazetelerden sıkıştırılıp yapılmış toplar. Arkadaşlar güzeldi, bahçelerden aşırılan erikler, çağlalar...
Basbayağı kızdı işte, hakim ne bilmiyordu ama böyle güzel kızı olduğuna göre, iyi bir şeydi herhalde. Okuma sırası ona gelince, kuş şakıması gibi okuyordu, öğretmen onu alkışlattığı zaman, en çok o alkışlıyordu, avuçları acıyıncaya kadar, kız çok güzeldi çok. Bir gün tenefüste, onu uzaktan izlerken, kız başını çevirdi ve göz göze geldiler, elindekini arkadaşlarıyla paylaşıyordu. Orhan dedi ; Al, bu da senin olsun. O da neydi, kapkara, gerçi tam kara değil, kahverengiydi, ağaç kabuğu gibi, elinde şöyle bir sıktı, ne yumuşaktı, ne sert. Yavaşça ağzına götürdü. Bu nasıl bir tattı? Tatlıydı ama acıydı aynı zamanda, sert başlamıştı, sonra yumuşadı hatta aktı. Nasıl bir şeydi bu? Dirseğiyle Ali'yi dürttü. Bu ne lan dedi. Ali, Çikolata oğlum, yemedin mi daha önce aptal dedi, arkasını dönüp gitti. Ders zili çalıp, sınıfa doğru yürürken, artık hiçbir şey eskisi gibi değildi, mucizeyi tatmıştı artık. Bazen köyden dedesi gelir, bakkaldan bisküvi ve lokum alırdı. Orhan muntazamca, iki bisküvinin arasına, tüm beyazlığını yaladığı lokumu yerleştirir ve yavaşça ezerdi, bayılırdı bunu yemeye ama çikolata, bundan bile güzeldi, dedesi gelince, bakkala gidince alır mıydı ki.....Bir kaç gün mü geçti, işte bir zaman geçti az ya da çok. Beden eğitimi dersi için bahçeye inmişlerdi, öğretmen ceplerini karıştırdı, art arda üç sıra olmuş çocuklara doğru bakıp, Orhan dedi; Sınıfta masada düdüğüm kalmış, al getir onu. Orhan hızla sınıfa koştu, öğretmen masasının üstünden düdüğü aldı, tam dönecek, en ön sırada, masanın hemen dibindeki hep en çalışkanların oturduğu sırada, hakimin kızının sırasında, kapağı açık duran çantada onu gördü. Bir paket, açılmamış, kırmızı parlak kağıtlı. Saniyeler geçti, saatler kadar uzun akarak geçti, titreyen ellerle onu aldı, annesinin bir pazar torbasından bozarak yaptığı kendi çantasına bıraktı. Kolların açıp kapandığı, çömelip kalkıldığı beden dersinde bir kaç kez azarlandı, aklı çantasındaydı, çok korkuyordu, hemen çantasını alıp kaçmalıydı ama nasıl? Ders bitti, şimdi kız elini yüzünü yıkayıp çantasına bakacaktı, her şey anlaşılacaktı. Çaresiz, gözleri yerde yürürken, pırıl pırıl bir cam parçası gördü, uzandı aldı, dişlerini sıktı, gözlerini kapattı, inler gibi bir ses çıkarıp parmağını kesiverdi. Öğretmene koştu ağlayarak, parmağım kanıyor, çıkabilir miyim, eve gidebilir miyim derken gerçekten ağlıyordu. Acıdan, heyecandan, korkudan....İzni aldı, çantasını kaptı, yayından çıkmış bir ok gibiydi, okul artık görünmez olunca yavaşladı, evinin tam aksi yönüne koştuğunu o zaman fark etti. Evlerin giderek seyreldiği bir yamaçta, akasya ağacının altına oturdu. Elleri tozlu ve kanlıydı, üstüne sildi, çantasını açtı, işte oradaydı, kıpkırmızı orada duruyordu. Kağıdı dişiyle yırttı ve artık cennetteydi. Bir ısırık, bir ısırık daha, en küçük kırıntıları bile yaladı....O gece yatınca, düşününce korktu biraz, şimdi allah kızdıysa, beni cehenneminde yakarsa diye düşündü. Sonra hala damağında hissettiği huzuru duyumsadı. Huzur, günah korkusunu sildi, yok etti. Orhan, uykunun kollarında, damağında eriyen çikolata gibi eridi gitti.

 İnsanı sever gibi, okşar gibi, öper gibi
Bir müzik aleti çalmayı isterdim hep. Hatta bir ara gitar dersi aldım. Yapamadım, olmadı,bir kaç şarkı ezberledim o kadar. Sonra oğlum büyüdü, her müzik aletini çalmaya başladı. Yani öyle böyle değil, bir senfoni orkestrasındaki bütün enstrümanları çalar kendisi. Ben de çalamadım ama çalanı doğurdum derken, bir çalgıyla tanıştım. Kuralı yok, müziğin kıtasından, Afrika'dan gelmiş, adı Sansula ya da Kalimba ya da Mbira ya da Huru veya Okembe.... Yediden yetmişe herkesin çalabileceği bir çalgı. Ben ona Sansula diyorum. Kendisiyle loş ışıklar altında, tıklım tıklım dolu bir salonda, masal dinlerken tanıştım. İnsanı sever gibi, okşar gibi, öper gibi bir sesi var. Masal dinlemeyi, ardından da anlatmayı sevince, bu çalgıdan almalıyım dedim, demesine de. İstanbul da bulamadım gibi bir şey. Bir arama serüveni sonrası, o her şeyi çalabilen, çalgı çenginin her türünden anlayan oğlum Almanya'dan alıp getirdi bana. Yani benim de bir Sansulam var artık. Ama ben sadece masal anlatırken çalmıyorum onu. Ayy bugün çok yoruldum, çok hasta baktım deyip çalıyorum. Ayy çiçekler açmış, güzelim bahar gelmiş deyip çalıyorum. Tam aksi bir mevsimde, karlar lapa lapa yağarken çalıyorum. Çalmak için nota bilmen, kural bilmen, belirli bir pozisyon alman gerekmiyor. Müziği sevmen yeterli, Sansulanı yere koy, masaya koy, kucağına koy fark etmez. Avrupa'da başparmak piyanosu diyorlarmış. Çok eski bir geçmişi var.Wikipedia'dan öğrendiğime göre Lamellaphone ailesinin bir üyesiymiş. 1900 lerin başında Afrika'dan Amerika'ya yolculuk etmiş, 1950 lerde de Avrupa'ya gelmiş. Oğlum Almanya'da da zor bulduğuna göre pek bilinmiyor demek ki. Özellikle orta ve güney Afrika'da dini tören, düğün, sosyal toplantı çalgısıymış. Benim de üzülünce, sevinince, yorulunca, dinlenince, uykudan önce, yazmadan önce sesini duymak istediğim bir çalgı o. Youtube'da çeşitli videolar var, dinlersiniz. Ama vimeodan bir link vereceğim size mutlaka dinleyinhttps://vimeo.com/4417741

Annemin incecik belini ortaya çıkaran empirme elbisesi uçuştu gözlerimin önünde

Bazı yiyecekler, içecekler vardır. Tatları, şekilleri, kokuları, renkleri vardır ama her şeyden önemlisi hikayeleri vardır. Kişisel gelişme, içsel büyüme, merkeze kendini koyma derken giderek yalnızlaşan, giderek bencilleşen insanın yediklerine anlam yüklemesi de zor artık. Geçen hafta Sinop'a gittim, balıkçı sandallarının yanında, Karadeniz'in ılık rüzgarı tenimde, bir kahvede otururken, arkadaşlarımla havadan sudan konuşurken, garsonun tepsisinde görüverdim onu. Tadından, kokusundan, renginden önce hikayesi koşup geldi yanıma. Ben çocukken, yani kırk beş- elli yıl kadar önce, çoluk çocuk misafirliklere gidildiği, ya da akşam yemek sonrası, ailecek merkezdeki parkta toplanıldığı yıllar. O zaman börekler, çörekler, kuru yemişler, haşlanmış mısırlar, yaprak sarmaları, yumuşacık pastalar ikram edilir, aniden habersiz gidildiyse bisküvi arası lokum, ekmeğe margarin reçel veya salça sürülür, misafir asla ikramsız bırakılmazdı. Yemek tamam da, ne içilecek kısmında çay büyüklerin vazgeçilmeziydi tabii, bize gelince ya paşa çayı diye, açık ve soğuğa yakın ılıklıkta çaya müsade edilir ama çoğu kez oralet içirilirdi.
İşte oralet hikayesi olan içeceklerdendir. Kavanozda olurdu, bir tek portakallısı vardı, sıcaktan yanarız diye ılık suyla karıştırılırdı. Bayılırdım, bana üç çay kaşığı oralet tam gelirdi, ince belli bir çay bardağı dolusu sihirli lezzet. Şimdi doktor kimliğimle düşününce, acaba şeker oranı ne kadardı, içinde ne kadar boya vardı, katkı maddesi kanserojen miydi diye sormalıyım aslında. Ama hayır, sormak istemiyorum. Yıllar önce tekrar ilgi artırılmak için bir reklam filmi çekilmişti, oralet osman diye, o film bile soğutamadı beni bu içecekten. Tabi sonraki yıllarda birçok muadili çıktı da, hiç birisinin benim okuyacağım bir hikayesi olamadı. İşte ben Sinop'daki kahvede, garsonun tepsisinde gördüğüm ve biraz sonrada damağımda lezzetini hissettiğim oraletle çocukluğuma gittim. Anneannemin terasında fesleğen tenekelerinin arasında koşturdum, ilkokulumun yolundaki akasya ağaçlarına tırmandım, ortaokulun başlarında ilk kez elele tutuştum, annemin incecik belini ortaya çıkaran empirme elbisesi uçuştu gözlerimin önünde, karşıdaki fırıncıyı köpek ısırdığında duyduğumuz hazzı ve sonra evinin önünde oynuyoruz diye arkadaşlarımla bizi her kovaladığı zaman kudurduğunu zannettiğimizi hatırladım ve daha neler, neler.... Boyası, katkısı, şekeri varsın olsun, varsın bunlar biraz zararlı olsun, onun hikayesi var.

Yok birbirimizden farkımız. Bazen zirvede, bazen dipteyiz, çokça da ortalardayız


Bugün size çok basit bir şey öğreteceğim. ''Bizi üzen düşünceyi nasıl düşünülemez hale getiririz?''


Tıpta bir deyim var, ''Hedonik Adaptasyon''. Bu kurama göre hepimiz hemen hemen aynı duygu durumdayız. Yani piyangodan büyük ikramiye çıkıyor, müthiş okul ve iş başarılarımız var, ruh eşimizle karşılaşıyoruz, mutluluğumuz tavan yapıyor. Ya da kayıplarımız, başarısızlıklarımız oluyor, bu kez hüsran, ruh hali yerin dibinde.

 İşte Hedonik Adaptasyon buralarda devreye giriyor. Bu, herkeste görülen normal bir süreç, tavandaki veya yerin dibindeki mutluluk düzeyi bir süre sonra ortalama bir seviyeye dönüyor.

İşte önemli olayların içinde olup, o esnada çok mutlu ya da çok mutsuz hissedenlerin dışındaki tümümüzün mutluluk düzeyi eşit. Peki bu uyumu ne sağlıyor? Sinir hücreleri, yani nöronlar, duyguyu alıyor, eviriyor, çeviriyor, işliyor ve beyne iletiyor. Gelsin kahkahalar, belki de gözyaşları ve iç sıkıntıları.

Kendimizi nasıl hissettiğimizi neler etkiliyor?
%50 genetik. Bunda yapacak hiçbir şey yok. Genetiğe de, belki yıllar sonra müdahale edilebilir, şu anda böyle bir yöntem yok. Biz kontrol edilebilen %50 ile uğraşalım.

 İniş ve çıkışlar konumuz dışında kalacak. Yani bizi çok üzen bir şey olduysa dibine kadar üzülelim, dışa dönük olarak yas tutalım. Söylediğim gibi hedonik adaptasyon süreci devreye giriyor ve üzüntüyü kanıksıyoruz. Böyle kalsa iyi. Hayır öyle olmuyor, derin üzüntüyü hissettiren nöronlar, eğer bu duygu uzun sürdürüldüyse güçlü ağlar oluşturuyor, düşünce bütünleri denilen parçalar yapıyor ve her çağrışımda kişiyi ele geçiriyor.

 Kültürümüzde üzüntünün devamı, kendine acıma süreci maalesef destekleniyor. Özellikle ölümlerin, göçlerin, ayrılıkların  anıları toplum sayesinde kişinin yakasını bırakmıyor. Üzüntüyü basit bir çağrışımla geri getiren şey güçlü nöron ağı. Ve ne kadar kısa sürede oluştuğuna inanamayacaksınız. Sadece yirmi bir gün aynı mutsuzlukta devam edin bu ağ güçleniyor.

Mesela çok emek verdiğimiz, maddi manevi yatırımlar yapmamıza rağmen, sonunda büyük kayıplar verdiren bir nedenimiz olsun. Bu ilk olunca üzüldük, dip yaptık, ağladık söyledik, dışa dönük yasımızı tuttuk, sonra hedonik adaptasyon süreci işledi ve normal tekdüze hayata döndük. Eğer bu dönüşü kısa sürede yapmadıysak (yirmi bir gün içinde), üzüntü hissettiren hücrelerin güçlenmesine neden oluruz. Çünkü bu olayın ağları hazır bekliyor. Herhangi bir nedenle olayı hatırlayınca tekrar dip yaptırıyorlar. Üzüldükçe üzüntüyü hissettiren nöronlar daha da güçleniyor. Peki yirmi bir günü aştık, bizim için her şey tükendi mi? Hep mi mutsuz kalacağız? Hayır tabi ki, çözüm var. Matematiksel bir çözüm.

Çözüme gelelim



Şimdi bu nöronları ordu gibi düşünelim, karşı bir ordu oluşturacağız ve onu daha da güçlendireceğiz.

Çağrışımlar o kadar önemli değil, hangi ağ güçlüyse duyguyu o ele geçiriyor. O zaman biz kontrollü olarak mutluluk veren bir nöron ağı oluşturabiliriz. Nasıl?? 

Bu düşünce oluşunca, üzüntü ve iç sıkıntısı başlatmadan, hemen o karşı şeyi yapmaya, düşünmeye başlayacağız. Bunlar ne olabilir? Sigara, yemek, alkol, spor, okumak, yazmak, seyahat, resim yapmak, yemek pişirmek, örgü örmek...vs. Genelde kontrolsüz bir şekilde, kişi karşı gücü alkolde, sigarada, yemekte arıyor. Üzüldüğü yetmezmiş gibi edinilen zararlı alışkanlıklar, fazla kilolar da cabası. O zaman ordumuzu bize zarar vermeyen şeylerden oluşturacağız.

Onu siz bulacaksınız ve sürekli hale getireceksiniz. Unutmayın yirmi bir gün. Ben bu durumu yazarak aştım. Çünkü baktım, olup bitmiş şeyler yakamı bırakmıyor, aklıma geliyor, tekrar sıkıntıya sürükleniyorum. Bu teoriyi o günlerde okudum. Ne yapsam dedim yazmayı seviyorum, her yerde yazabilirim. Denemeye başladım. Tam karanlık hislerin yaklaştığını hissederken, defter kalemimi çıkarıyorum. Neler mi yazıyorum? Her şey yazıyorum, şiir, öykü, blog yazısı, yemek tarifi, masal.....Mesela geçen gün Türkiye haritası çizdim, üstüne gittiğim illeri yerleştirdim, başka bir gün dünya denizlerinin listesini çıkardım, yani her zaman konulu şeyler yazmıyorum. Ne bulursam o anda yazıyorum.. Bunu yaptım, hep yaptım, yazma ile mutluluk hissettiren nöronlarım ağlarını yaptılar, güçlendiler. Bu, benim yolum, sizinki ne acaba?

Aklıma bilgelerin bilgesi anneannem geldi. Üzüldüğü zaman hemen banyoya girerdi bir de limonata yapar içerdi. Onun ordusu belli ki ılık su ve ekşi tatlı bir içecekti. Yani yok birbirimizden farkımız. Bazen tepede, bazen dipteyiz, çokça ortalardayız. Benim çabam dipteki süreyi kısaltmak, şu ölümlü dünyada ne kadar az üzülürsek, o kadar kar.

En azından ilgi, sevgi, yuva vardı içeriğinde. Bedenime ve ruhuma hepsi geçti biliyorum
Kahvenin ağacı varmış. Kakao ağaç kabuğu değilmiş. İnsan bu kadar mı meraksız olur. Gerçi arada bunlar nasıl elde ediliyor acaba diye bir soru zihnimi yalar geçerdi de, cevabı araştırmazdım. Halbuki kakao göreceli olarak hayatıma sonra girdi ama gözümüzü kahveye açtık. Babaannemin küçücük bir cezvesi vardı, şahsına özel, bakırdı sanırım, belki de pirinç. Neyse evimiz sobalıydı, iyice nar gibi olan közleri annem maşayla tutar,küllerini silkeler ve mangala itinayla yerleştirirdi. Artık bu yanmış odun, duman ve koku çıkarmazdı, sürekli bakıp kırmızı-turuncu-sarı oynaşmaları seyrederdim. Babaannem cezvesine bir fincan su koyar, evde kavrulup, el değirmeninde çekilmiş kahveden bir tepeleme çay kaşığı ekler ve hiç karıştırmadan cezveyi közlere gömerdi.
Kuru kahvenin ısınan suya gömülüşünü izlerdim, çay kaşığının ucunda azıcık şekeri , kabaran köpük tam taşarken eklerdi. Erken eklenen şeker köpüğü öldürürmüş. Şeker eklediğine bakmayın, çok acı olurdu babaannemin kahvesi. Bu ritüel, günde dört beş kez uygulanırdı. Ben çocukken arap olursunuz diye çocukların kahve içmesine müsade edilmezdi. Ama babaannem azıcık tattırırdı bana, o kadar sarışındım ki biraz arap olmak korkutmazdı gözümü. Yıllar sonra kendi kahve ritüelimi oluşturduğum zaman ne soba vardı ne de mangal, mecburen ocak ateşinde yapardım, şimdilerde kahve makinem var. Yani torunlarıma, seyredecekleri, kalplerini ısıtan bir ritüel bırakamıyorum. Biraz onun için yazıyorum zaten. İleride okusunlar beni diye. Kakaoya gelince, ne zaman tattım, ilk ne zaman satın aldık hiç bilmiyorum. Kakao gece yatmadan süte eklenen mis kokulu bir tozdu benim için. Bir de misafir geleceği zaman annem düdüklü tencerede kek yapar, evi hatta mahallemizi mis gibi kokuturdu, işte o keke karıştırırdı kakaoyu, hiç bir kek diğerine benzemezdi, hepsinde farklı şekillerde garip kakao yolları olurdu. Sonra Tıp Fakültesinde okurken, sakın demişti bir hocamız, sakın süte başka madde eklemeyin, emilimini bozarsınız. Sonra içtiğim bütün sütleri sade içtim. O uykulu gözlerle yatmadan önce içirilen kakaolu sütlerin yararsız olduğunu düşünmek istemiyorum. En azından ilgi, sevgi, yuva vardı içeriğinde. Bedenime ve ruhuma hepsi geçti biliyorum.
Geçenlerde bir yazı okuyorum, kısa bir öykü, kahramanımız kahve çiçeklerinin kokusunu içine çekerek yürüdü gitti......Birden durdum, allah allah dedim, kahvenin çiçeği kokar mıymış, kahvenin kokusu hepimizin malumu ya çiçeği. Ve artık dayanamadım, araştırdım.



Kahve ağacı ilk kez Habeşistan'ın Kaffa yöresinde bulunmuş, ismide buradan geliyor. Eni konu bir ağaç, beyaz çiçekleri var. Ve yasemin ve portakal çiçeğine benzer kokusu varmış, bu muhteşem öykülere konu olan mis kokulu çiçekler, açar açmaz solmaya başlıyorlarmış, çiçekler sonra meyveye dönüşüyor, bunlar da kiraza benziyor
ve nihayet bildiğimiz kahve bu meyvenin çekirdeği. Ama toplandıktan sonra bir çok işleme tabii tutuluyor. Bazı kahve ağaçları yanardağ eteklerinde yetişirmiş ve kahveleri kül kokarmış, bunun da meraklısı çokmuş.
Kakaoya gelince, çikolatanın hammaddesi, onun da ağacı, çiçeği, bitkisi var. İlk kullanım Mayalar ve Aztekler' de olmuş, onların tören içkisiymiş.


Kakao meyvesi çok tuhaf, olgunlaştıkça rengi koyulaşıyor, içi tohum dolu, işlenmesiyle ilgili bir de video buldum, çok emek var çok.


Bu ikisi bizim de tören içkimiz olsun. Sadece kendimiz için bile hazırlıyorsak, fincanımız, işlemeli cam bardakta suyumuz, güllü lokumumuz, minik tepsimiz, olsun, törensel olsun işte

Sizlerle beraber, bir yeni yıl yazısı yazalım. Hiç dikkat ettiniz mi? Yeni yıl için dilekler, istekler, yapılıyor ama hepsi klişenin ötesine geçmiyor. Kutlama mesajlarına bakıyorum,kutlamaların özeti şöyle ''mutlu, huzurlu, sağlıklı, şanslı yeni bir yıl dilerim'' Ve bitti...Hepsi bu kadar, canı olmayan, ruhu olmayan, mekanik. En önemlisi hikayesi yok. Hadi, hikayesi olan bir kutlama mesajı yazalım. Bir oto yıkamacısı tanıyorum, yirmili yaşlarda. Benim arabam on yaşını geçti, ikide bir sorun çıkarıyor, yine bir gün lastik havaları inmiş, hava basmayı bilmiyorum, benzinciye girdim, o aletin yanında durdum, hortumu elime aldım, bakınıyorum. İşte o da, beni o anda görmüş, yardım edeyim mi dedi. Sonra defalarca gördüm, o benzinciden yakıt alıyorum, arada arabayı yıkatıyorum. Bitlisli, Ege'li bir kıza aşık olmuş ama çok aşık. Aradaki maddi, manevi mesafeyi aşmaya çalışıyor. İşte o karayağız, Bitlisli delikanlıya şans dileyelim, yeni yılda ela gözlü aşkına kavuşsun. İşe giderken bir dizi bankamatik var, yanlarında bir pilavcı duruyor, gerçi hergün değil, sık sık görüyorum. Benim çocuklar dışarıda pilav yemeyi çok seviyorlar. Bir gün dur dedim, hem bankamatiğe uğrayayım, hem şu pilavcıdan lezzetin sırrını öğreneyim. Kaç lira dedim, diktörtgen plastik şeffaf bir kaba koyuyor, nohutlu pilav, üstüne tiftilmiş tavuk eti. Dört lira dedi, aldım, gerçekten lezzetli. Pilavcımız Sivas'lı, pilavı annesi pişiriyormuş ama dedi, nohutu ben haşlarım, tavukları ben ayıklarım. Arabanın içinde kovalar var. Onların kapasitesi kadar satıyor. Bir araba olsaydı dedi, şöyle küçük bir kamyonet, daha rahat olurdu. Yeni yılda Sivas'lı pilavcımızın bir arabası olsun, dileyelim. Mahallemdeki durakta bir taksici var. Ben hava alanına giderken, akşamdan ismimi yazdırıyorum, sabah erken taksi beni alsın diye, çok seyahat ediyorum ve en çok o taksici gelip beni alıyor. Kendisi ben yaşlarda elli yıldır İstanbul'daymış, beş kızı ve bir oğlu var. Oğlanı buluncaya kadar çocuk yaptık dedi, oğlan en küçük çocuğu ve askerde. Nasıl endişeleniyor, nasıl korkuyor bilemezsiniz. Askere gitmeden önce taksiyi gece sen al deyince, oğlan da, ben arkadaşlarımla çıkıcam, taksi kullanmak istemiyorum diyormuş. Dönsün diyor, hiç taksiyi al demiyeceğim. Yeni yılda bu babanın sağ salim oğluna kavuşmasını dileyelim. Bir yazar adayı tanıyorum. Su gibi güzel derler ya. İşte öyle bir kadın, otuzlu yaşlarda, gerçek mesleği ne, çok emin değilim. Bir kaç ayrı grupta yolum kesişti. Roman taslağı nasıl oluyor dedim, gösterdi. İstediğim kadar okumama izin verdi. İstesem tümünü verecek. Yok dedim, sonunu çok merak ettim ama kalanını kitaptan okuyacağım. Yeni yılda bu romanın kitapçı vitrinlerinde olmasını, hatta en çok satanlar listesine girmesini dileyelim. İşte yeni yıla böyle haber gönderelim. Yüzyüze veya arkadan arkaya, karşıdakinin eksiğini bilelim, ne ısıtır içini, ne hoplatır yüreğini, ne derin derin nefesler aldırır, ne güldürür yüzünü. Eğer bir gün karşılaşırsak dileğinizi bana söyleyin.

HOŞGELDİN YENİ YIL

Bir arnavut kaldırımlı yol belki
Nereye gittiğini bilmem aslında
Öylece yürür giderim
Bir su kıyısında kesin karşılaşırız
Denizi, boğazı, dereyi, gölü elleyen kadınım ben
Ben o suya dokunurken, vapurda, parkta, yoldayken
Gül bana, konuş benimle
Ve dile, ne diliyorsan söyle
Bilmez misin dilekler böyle gerçekleşir
Yeni yıl lütfen diyorum
Eskisini de severdim de, seni daha da seviyorum
Şu cebimden boşaltıklarımı oku, sırala
Acele et demiyorum ama geçe de bırakma